نویسنده: دکتر صمد شفیعی-روزنامه نگار و پژوهشگر علوم سیاسی
از زمان انتصاب «حسین شریعتمداری» به عنوان نماینده ولی فقیه و سرپرست مؤسسه کیهان در اول دی ماه سال ۷۲، این روزنامه روندی تأثیرگذار بر سیاست داخلی و خارجی ایران را در پیش گرفته است. روزنامه کیهان در عرصه سیاست خارجی تلاش داشته بر مبنای ایدئولوژی و باورهای مدیرمسئول خود بر فرم و محتوای این عرصه تأثیر بگذارد. «کیهان» یکی از روزنامه های دیرپای ایران با بیش از هفتاد سال سابقه است که پس از انقلاب اسلامی نیز فعالیت خود را ادامه داده است. انتشار این روزنامه در دو دهه اخیر با نگاهی خاص به عرصه سیاست و فرهنگ تداوم یافته و در زمره رسانه های ایرانی مخالف غرب شناخته می شود. افشای توطئه های غرب به سرکردگی آمریکا از جمله سیاست های ثابت روزنامه کیهان به شمار می رود و این رویه در زمان حاکمیت دولت های مختلف دستخوش تغییر و تحول نشده است. می توان گفت که سرنوشت سیاست خارجی ایران معاصر در کشاکش رقابت ابرقدرتهای شرق و غرب، نهایتاً با روحیه آمریکا ستیزی عجین شده است؛ اگرچه در آغاز و به طور کمابیش ناخودآگاه متأثر از هژمونی چپ گرایی انقلابی بود. در این ارتباط لازم به ذکر است که با روی کارآمدن «حسین شریعتمداری» و پایدار بودن او در رأس این رسانه از اوایل دهه هفتاد شمسی تاکنون، کیهان به قدرتی فراتر از یک رسانه تبدیل شده؛ به گونه ای که دیپلماتهای ایرانی حامی بهبود رابطه با غرب هیچگاه خود را از انتقادات تند این روزنامه مصون ندانسته اند و همواره سعی نموده اند در این راه جانب احتیاط را رعایت نمایند.
افزایش این اثر گذاری منجر به سردتر شدن روابط ایران و غرب و در نتیجه، تحکیم ارتباط روسیه و چین با ایران شده است. با شکل گیری این وضعیت معمولاً دیپلماسی ایران بخصوص در مناقشه هسته ای به میدانهایی همچون شورای امنیت سازمان ملل کشیده شده که نقش روسیه و چین نیز در آنها قابل رقابت با آمریکاست، چرا که در خارج از میدانی همچون شورای امنیت، قدرت روسیه و چین با آمریکا قابل مقایسه نیست. روزنامه کیهان بر اساس سیاست رسانه ای خود از هر فرصتی برای نشر اظهارات ضدآمریکایی بهره می برد، خواه این اظهارات از سوی مقامات رسمی ایران باشد و خواه از سوی شخصیت های غیررسمی ایرانی و یا غیر ایرانی. همچنین، این روزنامه در راستای تقویت نگاه خود به دیپلماسی کشور، هرگاه لازم باشد اظهارات مسئولان دستگاه دیپلماسی را نیز منعکس می نماید. سخنان ضدغربی ائمه جمعه تهران معمولاً انعکاس خوبی در روزنامه کیهان دارند، به ویژه اگر آمریکا ستیزی این بیانات غلظت داشته باشد.
پوشش خبری اعتراضات علیه آمریکا و غرب همواره از ابزار اصلی کار کیهان در پیشبرد سیاست رسانه ای خویش است و برخورد نهادهای ایرانی با آمریکا و غرب علاوه بر پوشش خبری، همواره مورد تأیید و تحسین کیهان قرار می گیرد. نرمش در مقابل غرب نیز اگر توسط مقامات کشور مورد تقبیح قرار گیرد، معمولاً توسط کیهان به نحو برجسته ای منتشر می شود. از سوی دیگر نگاه به شرق در سیاستگذاری روزنامه کیهان امری پنهان نیست. کیهان معمولاً سعی می کند پیام های امیدبخشی از سوی مقامات شرقی مخابره نماید، حتی گاهی دیده می شود که تیترهای کیهان حاوی این پیام است که سران شرق و بویژه روسیه به خاطر ایران در مقابل غرب دست به مقاومت می زنند. اخبار دیدارهای دیپلماتیک مقامات ایران و روسیه و چین نیز با لحنی مثبت و بدون نشانی از ادبیات گزنده این روزنامه در قبال غربی ها، در صفحات مهم درج می شود. علاوه بر این، کیهان معمولاً رضایت خود از ائتلاف های اقتصادی و نظامی با شرق را با پوشش اخبار دلگرم کننده در این زمینه اعلام می دارد، ضمن آن که علاوه بر روسیه و چین، گاهی پای دیگر کشورهای شرقی را نیز به نفع ایران وارد مناقشه با غرب می کند.
روزنامه کیهان طی مناقشه هسته ای، مطابق مشی خود بارها خواهان خروج ایران از معاهده عدم اشاعه تسلیحات هسته ای (NPT) بود و مدیرمسئول این روزنامه از این معاهده تحت عنوان «ان. پی. تی. شیر بی یال و دم» (کیهان، صفحه ۲، ۲۷آبان ۱۳۸۸) یاد می کرد و با تأکید بر بی فایده بودن مصالحه با غرب اظهار می داشت: «مسئولان محترم کشورمان اکنون باید به این نتیجه بدیهی رسیده باشند که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روندی که در پیش گرفته است، سرانجام – و به یقین – پرونده هسته‌ای ایران را به شورای امنیت سازمان ملل می فرستد. بنابراین، به قول شهید مدرس – در پاسخ به اولتیماتوم روس – چرا از ترس مرگ خودکشی کنیم؟» (یادداشت روز کیهان به قلم حسین شریعتمداری ۲۴/اسفند/ ۱۳۸۲). کیهان، هر حرکتی در راستای کاهش سطح تعامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی را خوشایند و قابل تقدیر می شمرد: «بالاخره، دیروز مجلس شورای اسلامی در اقدامی درخور تحسین و طی بیانیه ای با امضای ۲۲۶ نماینده – تمامی نمایندگان حاضر درجلسه – دولت را موظف به کاهش سطح تعامل با آژانس کرد و دولت نیز در اقدامی شایسته تقدیر، دستور ساخت ۱۰ سایت جدید هسته ای را صادر کرد.» (همان) بدبینی او به غرب جای تردید ندارد و خود نیز بر این امر صحه می گذارد و به منتقدین این نگاه می گوید: “لطفاً ابرو در هم نکشید و نگارنده را به «بدبینی» متهم نفرمائید، چرا که خوشبینی نسبت به دشمنی که آشکارا کمر به نابودی نظام اسلامی ایران و انتقام از مردم مسلمان این مرزوبوم بسته است، غیرمنطقی و درخور ملامت و سرزنش است و نه، بدبینی نسبت به دشمنانی که تاکنون غیر از «بد» از آنها دیده نشده است، مخصوصاً آن که وقتی پای استدلال و استناد در میان است، باید به میزان درستی و قابل قبول بودن استدلال ها و استنادها تکیه کرد، زیرا این یک اصل پذیرفته شده و غیرقابل تردید است که «واقع بینی» جایی برای احساسات خوشبینانه و بدبینانه باقی نمی گذارد. آیا غیر از این است؟” (کیهان، صفحه ۲ ،سه شنبه ۳ آذر ۱۳۸۳)
سیاستگذاران روزنامه کیهان معتقدند، سازمان های بین المللی تحت سلطه و سیطره همه جانبه قدرتهای غربی به ویژه آمریکا قرار دارند. بنابراین، آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ به خصوص آن که این آژانس در بهترین حالت به ارائه گزارش های دوپهلو درباره برنامه هسته ای ایران اقدام کرده است. تأکید بر شکست پذیری غرب و درج اخبار و تحلیلهایی که تأئید کننده این گزاره باشند برای تقویت روحیه قوای خودی و در هم شکستن روحیه قوای دشمن در مناقشه هسته ای مورد استفاده جدی کیهان قرار می گیرد. گواه این فرض اظهارت مدیر مسئول کیهان درباره ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت است: شریعتمداری در ادامه، ارسال پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت را یک تهدید توخالی دانست و گفت: “ارسال پرونده ایران به شورای امنیت تاکنون به عنوان یک تهدید توخالی مطرح بوده است.” (روزنامه کیهان ۸/شهریور/۱۳۸۳)
و در پایان، با همۀ این تفاسیر می توانیم بگوییم که رویکرد کیهان به سیاست خارجی ایران در عهد دولت های اصلاح طلب و اصولگرا و اعتدالی دچار تغییر محسوسی نشده و حرکت در راستای ضدیت با غرب و تقویت سیاست نگاه به شرق در دستگاه سیاست خارجی ایران مورد تأکید جدی سیاستگذاران این روزنامه بوده و گویا کماکان خواهد بود.
