نویسنده: مهندس حسن اشرف گنجوئی-کارشناس رسمی و محقق تأمین آب
مهار و ذخیره سازی بخشی از سیلابهای دره تیگرونی ماهان خطر مستمر سیلابهای مشرف به شهر را برطرف می نماید. دره تیگرونی در فاصله پنج کیلومتری ماهان در مناطق کوهستانی مشرف به باغ شاهزاده واقع شده است. پس از طی کردن مسیری به طول شش کیلومتر از ابتدای دره (محل پاسگاه) دو راهی وجود داردکه سمت راست آن به طول تقریبی شش کیلومتر و به دره تیگرونی معروف است. سمت چپ آن به طول تقریبی پنج کیلومتر و دره لنگری نام دارد. در منتهی الیه هر دو دره کوههای مرتفع واقع شده، بطوریکه اغلب ریزشهای جوی آنها به صورت برف می باشد. حوزه آبریز در مجموع گسترده و ریزشهای جوی زمستان به صورت سیلابهای فصلی از دره به سمت دشت جریان می یابند. تجمع برف و یخبندان منجر تغذیه چشمه ها و قنوات سرتاسر دره شده بطوریکه این حوزه آبریز دارای دو جریان دائمی یا پایه هست که یکی از آنها به عنوان آب تیگرونی وسیله کانال به ماهان هدایت میگردد و دومی نیز وسیله کانالی خاکی به لنگر هدایت شده و به مصرف کشاورزی می رسد. بررسی های کارشناسی انجام شده از سرتاسر دره نشان می دهد که به علت عبور آب از مسیر رودخانه که از رسوبات رودخانه ای تشکیل شده و نیز عمده مسیر کانال خاکی که از رسوبات درشت دانه تشکیل گردیده بیش از یک سوم آب در طول مسیر هدر میرود. از این جهت به منظور جلوگیری از خسارت سیلابهای فصلی به اراضی زارعین پائین دست و جلوگیری از نشت بیش از حد آب در طول مسیر و بالا بودن راندمان بهره برداری از آب این حوزه آبریز پیشنهادات ذیل مطرح گردید. مطالعه و اجرای سد خاکی در فاصله دو و نیم کیلومتری بالای پاسگاه به منظور ذخیره سازی سیلابهای فصلی، سیلابهایی که هر ساله خسارت و خرابی برای ماهان ایجاد می نمایند. مشرف به مادر چاه قنوات حجت آب، دولت آباد، بهتر آباد، عباس آباد، ناصر آباد، ناصریه، اکرم آباد، باقر آباد، تقی آباد، محمد آباد، جنت آباد، حسن آباد، شلتوک آباد، دهنو، فتحیه، فردوس، محمودیه، قاسم آباد، رضوانیه، همت آباد، گلزار، سلطان آباد آبشور، علی آباد محمدقاسم خان، حاجی آباد، خاکریزی بسیار قدیمی احداث شده که ارزیابی کارشناسی نشان می دهد با توجه به وسعت حوزه آبریز، جهت آبراهه ها و مسیل ها بهترین موقعیت را داشته؛ این خاکریز آب سیلابها را در خود ذخیره و به تدریج سبب افزایش آبدهی قنوات می شده است. از سال ۱۳۷۵ به بعد در بخش بالادست خاکریز قدیمی، خاکریزهایی تحت عنوان آبخیزداری به طول بیش از سی کیلومتر اجرا شده که به دلیل خشکسالی چندین سال دوام یافته اند، ولی در اثر بالارفتن بارندگی و جاری شدن سیلاب در سال ۱۳۸۹ با توجه به مشکلات ذیل مجموعاً در هم شکسته و تخریب شده اند، تجمع جریانات سیلابی ناشی از تخریب خاکریزها خاکریز قدیمی را هم در بخشهایی تخریب و با جاری شدن به طرف قنوات پائین دست به چاه های میله ای، کوره قنوات، مادر چاهها آسیب جدی وارد نموده اند. خاکریزها فاقد مطالعات جامع منطقه بوده اند. مصالح بکاربرده شده در ساختمان خاکریزها در مجموع رسوبات رودخانه ای بوده اند. مصالح مصرف شده فاقد کوبیدگی هستند و صرفاً به وسیله بولدوزر دپو شده اند. از آنجائیکه خاکریزهای در هم شکسته و تخریب شده بالادست قنوات هیچگونه تغییراتی در آنها صورت نگرفته با بارندگی و جاری شدن سیلاب مجدد به قنوات پایین دست آسیب وارد می نماید، برای جلوگیری از این مشکل ایجاب می نماید که برای بازسازی و یا تقویت خاکریز قدیمی برنامه ریزی شود.
