نویسنده: لیلا سجادیان
منیر فرمانفرمائیان، در سال ۱۳۰۱ در قزوین به دنیا آمد. هشت ساله بود که به همراه پدرش که حالا نماینده مجلس شده بود، به تهران آمد. سرگرمی پدر طراحی فرش و اداره یک کارگاه قالیبافی بود. منیر از بچگی به نقاشی گل‌ها علاقه مند بود. او در دانشکده هنرهای زیبای تهران تحصیل کرد. در همین سال‌ها یک تاریخ نویس هنری و باستان شناس آمریکایی توجه او را به خطوط و فرم های پر لطف و خوش ترکیب و ساده اشیای باستانی جلب کرد. وی به زودی تصمیم گرفت به پاریس و به مرکز هنرهای آوانگارد برود، اما آشنایی با دوستانی ازجمله «منوچهر یکتایی» نقاش و شاعر که بعدها با او ازدواج کرد، مسیر او را عوض کرد. «منیر فرمانفرمائیان»، در سال ۱۳۲۴ به نیویورک رفت و در دانشگاه کورنل (Cornell) به تحصیل پرداخت؛ سپس به مدرسه طراحی پارسونز (Parsons) که قسمتی از دانشگاه نیویورک بود، رفت و به مدت سه سال تصویرسازی مُد خواند و بعد به مجمع هنرجویان رفت. در اواسط دهه ۱۳۳۰ به‌عنوان تصویرگر مُد برای نشریاتی چون تاون، کانتری، و گلامور طرح لباس می کشید و به عنوان گرافیست تجاری و طراح مُد برای فروشگاه‌های بزرگ کار کرد. در همین زمان بود که «اندی وارهول» را ملاقات کرد. این دوستی ادامه یافت و بعدها، وارهول یکی از تابلوهای «سیلک اسکرین» مجموعه «مرلین مونرو» را به منیر هدیه کرد. بعد از غیبتی ۱۲ ساله، در ۱۳۳۶ به ایران برگشت و در دومین ازدواج خود با «ابوالبشر فرمانفرمائیان»، دانشجوی حقوق دانشگاه کلمبیا، نام او را به عنوان نام هنری خود برگزید. یک نقاشی انتزاعی از او که در نخستین بی ینال تهران در سال ۱۳۳۷ به تماشا درآمد، مدال طلا را برای او به ارمغان آورد. در سال ۱۳۴۱، نخستین نمایشگاه انفرادی خود را در دانشکده هنرهای زیبای تهران بر پا کرد. در همان سال، نمایشگاه انفرادی دیگری در شرکت ملی نفت ایران در آبادان برگزار کرد. در دو دهه بعد از ازدواج، سفرهای متعددی به مناطق مختلف ایران کرد و در همین سفرها با فرهنگ و هنر بومی و سنتی ایران آشنا شد. این سفرها همچنین سبب شد او مجموعه ای شامل بیش از ۶۰ نقاشی قهوه خانه، بیش از هزاران قطعه نقاشی پشت شیشه، انبوهی از جواهرات نقره ای ترکمن ها، تعدادی در، قاب‌های پنجره و پانل های دیواری نقاشی شده گردآوری کند. در چهارمین بی ینال تهران در سال ۱۳۴۳، بار دیگر یک نقاشی انتزاعی از او به تماشا درآمد و با همان اثر در بی ینال ونیز آن سال نیز شرکت کرد. سال بعد، در نمایشگاه پاله دو کنگره در مونت کارلو، موناکو شرکت کرد و نمایشگاهی به همراه پرویز تناولی در انجمن فرهنگی ایران و ایتالیا برپا کرد. در سال ۱۳۴۵ در پنجمین بی ینال تهران، یکی از نقاشی های پشت شیشه اش به نمایش درآمد. در اواخر دهه ۴۰ بود که منیر به سبک ویژه خودش رسید که ترکیب تکنیک قدیمی نقاشی پشت شیشه، آینه کاری، خاتم کاری و هندسه اسلامی و طراحی معمارانه بود. نقاشی پشت شیشه نه تنها نور را منعکس می کند که رنگ هایش نیز متأثر از فضای اطراف تغییر می کند. تا پیش از منیر کسی این نمونه کار را به عنوان اثر هنری مستقل ارائه نکرده بود. در این سال‌ها منیر چند اثر آینه کاری برای اماکن عمومی ساخت که از آن جمله اند: پانل هایی بزرگ برای هتل لاله (اینترکنتینانتال سابق)، دو آینه بزرگ برای فرهنگسرای نیاوران، یک پانل اتاق خواب در کاخ نیاوران، یک مجسمه برای باغ موزه فرش و آثاری برای خانه های خصوصی. برای نخستین بار پس از انقلاب، در سال ۱۳۸۳، اثر تازه ای از این هنرمند در نمایشگاه باغ ایرانی به تماشا درآمد. اثر حجمی “آب روشنایی است” حوض آبی بود از جنس استیل. آب آرام آرام و به صورت یک دست از اولین شکل بسته هندسی (مثلث) پله پله به روی سطوح چند ضلعی (مربع، پنج ضلعی، شش ضلعی،…) و در نهایت به پله هشتم می ریخت. آب دوباره به بالا بازمی گشت و این روند تکرار می شد. منیر فرمانفرمائیان تنها هنرمندی است که در ۴۰ سال اخیر از ترکیب آینه کاری، اشکال هندسی اسلامی، نقش مایه ها و نقاشی پشت شیشه استفاده کرده تا آثار مدرن خود را خلق کند. سبک متمایز او که در اواخر دهه ۴۰ و دهه ۵۰ شکل گرفت، از پیوندهای قوی و عمیق با کشورش و کارآموزی در نیویورک پدید آمده است. این هنرمند بزرگ در فروردین ۱۳۹۸ و سن ۹۷ سالگی درگذشت.
