مهندس حسن اشرف گنجویی – ارشناس رسمی و محقق تأمین آب
۱- گردو درکا: دره ای است مشرف به شهرستان رابر، ممتد با داشتن مناطق کوهستانی مرتفع، زیر حوزه آبریزی است که تمامی آبراه های فرعی جمع آوری و به آن منتهی می گردند. دره ای که جریانات سیلابی آبهای پایه و زه آبهای زیرزمینی از آن تخلیه می شوند. در این دره بندی بتنی در سال ۱۳۷۰ اجرا شده تا آبهای پایه و زه آبها را در خود جمع آوری و از مخزن وسیله لوله به منابع ذخیره آب و از آنجا به شهر رابر برای تأمین آب شرب منتقل شوند. با بالا رفتن آمار جمعیت و افزایش مشترکان آب شرب رابر تأمین آب از این مکان میسر نبوده و برای روستاهای پایین دست اختصاص داده شده است. از محل بند بتنی به سمت بالا دست ممتد و در این شرایط خشکسالی، کمبود بارندگی، تیر ماه سال ۱۴۰۱ بیش از پنجاه لیتر در ثانیه آب چشمه سارهای زیر حوزه از خط القعر دره به طرف بند هدایت می شوند. در حالیکه خروجی آب از بند به سمت مخازن و یا ورودی مخازن به گفته مسئولین آبفای رابر در حد هفت لیتر در ثانیه می باشد. ریشه دار نبودن بند بتنی در پی و تکیه گاهها، محدود بودن تمهیدات لازم برای مقابله با اثر یخ زدگی شدید و تحکیم بتن در پی، زمینه را برای فرار آب از بند بتنی فراهم نموده است. مخزن بسیار محدود بند بتنی پر از رسوبات رودخانه ای و آبگیری لوله ها از زیر این رسوبات صورت می گیرد. ورود آب به لوله در نقطه ای طراحی و اجرا نشده که در وهله اول دارای فیلتر و دانه بندی مصالح اطراف آن به گونه ای باشد که انتقال ذرات ریز دانه تابع قوانین و دانه بندی و جریان آب به طرف لوله در اولویت باشد، بنابراین با جایگزین شدن ذرات ریز دانه در دانه بندی اطراف ورودی لوله از جریان آب به داخل لوله ممانعت به عمل می آید. نیز در وهله دوم پائین بودن سطح درز و شکافها، ترکهای پی و تکیه گاههای در پائین تر از سطح تراز آب نسبت به ورودی لوله، سبب تقویت جریان آب جمع آوری شده مخزن به این قسمتها قبل از ورود به لوله می گردد. این قبیل پارامترها نسبت پنجاه لیتر در ثانیه ورودی مخزن بند بتنی را به هفت لیتر در ثانیه خروجی تبدیل نموده است. از آنجائیکه محل این بند متعلق به بیش از سی سال قبل و بعنوان گزینه تأمین آب شرب فاقد هر گونه اعتراض محلی و اجتماعی می باشد، ضرورت دارد برای افزایش دبی خروجی از بخش بالادست و یا پائین دست بند با حذف پی درز و شکاف دار تا حد رسیدن به سنگ بستر یکنواخت، با عرض کار دو متر پاکسازی و دیواره ای سنگ و سیمانی متصل به بند موجود با بهترین کیفیت و رعایت فصل سرما و یخبندان احداث گردد و به این ترتیب فرار آب از پی و تکیه گاهها برای همیشه مسدود میگردد؛ نیز برای فیلتر و دانه بندی ورود آب از بین رسوبات رودخانه ای به ورودی لوله هم به دقت اقدام و بدین ترتیب آبدهی خروجی از بند و یا ورودی به مخزن را چند برابر وضعیت فعلی افزایش داد.
در بخش بالادست بند بتنی اجرا شده گزینه بسیار مستعدی برای احداث قنات کوه وجود دارد، بطوریکه از مجاورت ساحل سمت چپ دره (در جهت جریان آب) میتوان تونل و یا کوره قنات کوهی به قطر یک و نیم متر و به طول یکصد متر احداث و پشتوانه پایدار و ماندگاری را برای تأمین آب شرب رابر در این دره اجرا و تضمین نمود.
۲- سیه بنوئیه: سیه بنوئیه در فاصله هشت کیلومتری شهر رابر واقع شده از مجاورت چشمه سارها، کوره ای به طول یکصد متر در عمق پنج متری از سطح زمین اجرا شده که آب چشمه و زه آبهای طول کوره یا تونل که کلا بخش تران و زهدار می باشد، پس از جمع آ وری به محل مخزن مجاور مظهر منتقل و از آنجا برای تامین آب شرب سیه بنوئیه پمپاژ می گردد، این طرح قابلیت توسعه و تأمین آب شرب بیشتر تا حد بیست لیتر در ثانیه را دارد، ولی به علت مخالفت کشاورزان محدودیت داشته و قابل پیگیری نمی باشد.
۳- چشمه قاسمی: این محل تأمین آب شرب متعلق به آب و فاضلاب شهرستان رابر می باشد، برای افزایش آبدهی این چشمه را به قناتی تبدیل، بطوریکه محل چشمه مظهر قنات شده است، ابتکاری بسیار ارزشمند ولی تعداد چاه های میله ای و کوره ای که در آورده اند محدود می باشد. دامنه ای که این چشمه به قنات تبدیل شده، دامنه ای آبدار و گسترده می باشد، بالا بودن زه آبهای آن در حدی است که تمامی درختکاری های انجام شده (بادام، گردو) نیاز به آبیاری ندارند. قطعاً در چنین دامنه ای ایجاب می کند که این قنات را در با زدن دستکهای متعدد (که در محل توضیح داده شد) توسعه داده و آبدهی آنرا تا بیست و پنج لیتر در ثانیه افزایش داد، آبی که بصورت ثقلی میتواند تامین آب شرب روستاهای پائین دست را بصورت دائمی تضیمن نماید.
۴- کنجان- در فاصله ده کیلومتری رابر واقع شده و رودخانه کنجان از مجاورت آن به سمت سد هلیل عبور می کند برای تامین آب شرب این روستا از محل چشمه ساری که در ساحل سمت چپ (در جهت جریان) از زیر رودخانه کنجان از عمق ۳ متری کوره ای به طرف ساحل سمت راست در آورده و آنرا کول گذاری نموه اد، تا بدین ترتیب بخشی از زه آبهای بستر رودخانه در کوره جمع آوری و همراه با آب چشمه به ایستگاه پمپاژی که در ساحل سمت راست اجرا شده هدایت و از آنجا به مدار تامین آب شرب کنجان منتقل گردد. به علت بالا بودن ضخامت رسوبات رودخانه ای در شرایط کنونی زه آبی در کوره جمع آوری نشده، برای تامین آب شرب محلی محدودیت ایجاد شده است. از آنجائیکه ضخامت رسوبات رودخانه ای زیاد و بیشتر از عمقی که کوره راه اندازی شده می باشد. زه آبها از زیر کوره عبور و وارد کوره نمی شوند.
قابلیت توسه این طرح در وهله اول از طریق محل چشمه و احداث کوره ای به طول بیست متر و قطر یک و نیم متر در محل ساحل سمت چپ رودخانه ( برای همراهان توضیح داده شد) و در وهله دوم احداث دستکهای فرعی در محل چاه موجود مجاور ایستگاه پمپاژ می باشد، تا بدین ترتیب میزان آبدهی افزایش یابد.
۵- روستای کنگری: این روستا در فاصله ۲۵ کیلومتری شهرستان رابر واقع شده است برای تأمین آب شرب این روستا در مسیر روخانه بندی سنگ و سیمانی اجرا و دو طرف آن در سواحل رودخانه دو مسیر به طول بیش از ده متری انتخاب و پس از راه اندازی کوره به سبک قنات آنها را کول گذاری نموده اند، هدف تأمین آب از زه آبهای سواحل سمت راست و چپ رودخانه و هدایت زه آبهائیکه پشت بند جمع آوری می شوند، به داخل این کوره ها بوده است. کوره ساحل سمت راست وسیله لوله به کوره ساحل سمت چپ متصل و زه آبهای جمع آوری شده را به محل مخزن در روستا منتقل و وارد شبکه آب روستا می شوند. متأسفانه بند سنگ و سیمانی اجرا شده از پی و تکیه گاهها به سنگ بستر دوخته نشده تا بتواند اولاً زه آبها را در خود جمع آوری و سپس به کوره های طرفین هدایت نماید، زه آبهای بستر رودخانه و سواحل بعلت نواقص فنی-مهندسی پی به سهولت از زیر بند فرار و اهداف طرح، اجرائی نشده است. برای افزایش آبدهی تا حد پانزده لیتر در ثانیه در چنین شرایط بحرانی ضرورت دارد که از بخش بالا دست بند به ضخامت یک و نیم متر خاکبرداری در پی و تکیه گاهها، بطوریکه سنگ بستر مشخص گردد. سپس با سنگ و سیمان متصل به بند سنگ و سیمانی فعلی با بهترین کیفیت بند سنگ و سیمانی بازسازی شود. به این ترتیب طرح کارآئی پیدا کرده و تأمین آب شرب روستا تضمین پیدا می کند.
۶- هنزا: هنزا در فاصله سی و پنج کیلومتری شهرستان رابر واقع شده است، در فاصله سه کیلومتری بالا دست روستای هنزا چشمه ای وجود دارد به نام چشمه سنگوئیه، این چشمه با احداث کوره ای بطول سی متر و چند حلقه چاه میله ای به قناتی تبدیل شده تا آبدهی آن افزایش یابد و سپس وسیله لوله به محل مخزن هنزاء هدایت می گردد.
آبدهی آن در حال حاضر بسیار کم و جوابگوی تأمین آب شرب اهالی هنزاء را نمی دهد. با توجه به اینکه کوره احداث شده در ساحل سمت چپ رودخانه هنزاء قرار دارد با ایجاد دستک های فرعی از کوره به زیر بستر رودخانه (بصورت کامل در محل توضیح داده شد) می توان آبدهی فعلی را چند برابر و تأمین آب شرب هنزا را امکانپذیر نمود.
نظر به کوهستانی بودن، بالا بودن میزان ریزش های جوی، نوع ریزش های جوی عمدتاً به صورت برف شهرستان رابر، برای تأمین آب شرب پایدار پیشنهادات ذیل مطرح می گردد:
۱- شناسایی کلیه قنوات شهرستان، بازدید کارشناسی از آنها و آسیب شناسی و برنامه ریزی برای راه اندازی آنها، از این جهت که در منطقه رابر نمی توان خشکسالی را بهانه خشک شدن قنوات قرار داد. بواسطه پشتوانه های طبیعی ریزش های جوی میتوان هر قناتی را احیاء، بازسازی و به بهترین وجه ممکن توسعه داد، تا آبدهی قابل توجهی پیدا کند. متأسفانه عملکرد تخریبی بر روی بعضی از قنوات منطقه بر خلاف اصول و فن قنات و قنات داری بصورت استفاده از بیل مکانیکی و بر هم زدن ساختار بخش تران قنات بطور مثال در قنات درب کهن و خشکاندن آن، و بازتاب منفی که از اینچنین کارهائی که انجام شده، ذهنیبت بسیار منفی برای تأمین آب شرب وسیله احیاء و نوسازی قنوات ایجاد شده، بطوریکه اکثراً که مورد سؤال قرار دادیم محل قناتها را هم نمی شناختند.
۲- وجود نامحدود چشمه و چشمه سار در خط القعر دره ها، رودخانه هائی که از مجاورت شهرستان عبور می کنند گزینه های مناسبی برای احداث قنات کوه (کوره ای به قظر یک و نیم متر و طول پنجاه متر یا بیشتر) و تأمین آب شرب می باشند.
۳- بررسی کارشناسی بیشتر منطقه از جهت تأمین آب نشان می دهد که با پیگیری گزارش مطروحه و اجرائی نمودن نقطه نظرات مرتبط با تامین آب شرب، نیازی به انتقال آب از سد بافت برای رابر نمی باشد.
