نویسنده: دکتر فاطمه مهسا کارآموزیان
خودکشی مسیری دردناک در انتخاب مرگ است. وجود این آسیب بیانگر مسائل مهم روانشناختی در جامعه میباشد که در سرتاسر جهان و در جوامع مختلف خودنمایی می کند، هرچند شیوع آن در کشورهای توسعه یافته به مراتب کمتر از سایر نقاط جهان می باشد. در خودکشی فردی آگاهانه و از روی عمد مرگ را می پذیرد. روش های مختلف خودکشی براساس فرهنگ، نمادها، دین، مناطق جغرافیایی، جنسیت و عوامل اجتماعی-اقتصادی متفاوت هستند. در این میان خودسوزی یک روش معمول برای خودکشی است که در رده آسیب های سوختگی قرار می گیرد و نیاز به درمان طولانی مدت و همچنین توانبخشی اجتماعی و عاطفی دارد. متأسفانه، در جوامع در حال توسعه مانند ایران، خودسوزی بیشتر در میان زنان دیده می شود. سازمان بهداشت جهانی (WHO) و انجمن بین المللی پیشگیری از خودکشی (IASP)؛ روز ۱۰ سپتامبر را روز جهانی مبارزه با خودکشی اعلام کرده اند تا توجه بیشتری به چنین مشکلاتی شود و خواستار اقدام فوری جهانیان برای پیشگیری از آن شوند. خودکشی معمولاً به دنبال اختلالات روانی قبلی در فرد یا به علت مصرف الکل، موادمخدر، بیماری های روانی، اختلاف سنی با همسر، فقدان درک از سوی همسر، مشکلات فرزندان، ازدواج زودهنگام، فقر، عوامل ژنتیکی و مادرزادی، فقدان محبت در خانه، تحقیر شدن، حساسیت بیش از حد در رابطه با تابو طلاق، بیکاری و آسیب های عاطفی بوجود می آید که باید گفت خودکشی با روش خودسوزی خشونت آمیزترین و اغلب دشوارترین نوع مرگ است. خودسوزی اغلب به عنوان یکی از علل مرگ و میر بویژه در میان زنان رده سنی ۱۵ تا ۴۴ سال است. در ایران تا ۷۱٪ از خودکشی های انجام شده از طریق خودسوزی انجام می شوند. میزان شیوع خودسوزی در استان های کرمانشاه و ایلام (غرب ایران) نسبت به سایر استان ها بیشتر است. میانگین سن اغلب قربانیان خودسوزی در ایران بین ۱۸ تا ۲۷ سال است. در مقابل کشورهایی چون استرالیا که بیشتر خودکشی ها مردانه است، در ایران بیشتر خودکشی ها در میان جمعیت زنان انجام می گیرد. نیاز است تا زنانی که آسیب پذیر هستند، تحت نظارت باشند. گزارش شده است که افسردگی و اسکیزوفرنی از مهمترین اختلالات روانپزشکی هستند که منجر به خودکشی با روش خودسوزی می شوند. از دیگر علل مهم خودکشی در میان زنان می توان از عدم استقلال مالی و اجتماعی نام برد که فرد حقوق خود را تضییع شده می انگارد و امیدی به آینده ندارد. به طور کلی، کمبود حمایت از خانواده و فقر دو عامل خطر مهم برای خودسوزی است. در غرب ایران، که اکثر موارد خودسوزی توسط زنان جوان انجام می شود، شایع ترین انگیزه های خود سوزی عبارتند از: افسردگی شدید، فقر و مسائل خانوادگی.
باید گفت که دو راهبرد اصلی فردی و اجتماعی برای جلوگیری از خودکشی وجود دارد. مدل بهداشت عمومی جهانی رایج ترین روش برای دستیابی به این هدف است. این رویکرد شامل پنج مرحله: تعریف مشکل، علت، نظارت و ارزیابی است. بازگو کردن داستان قربانیان خودسوزی از طریق رسانه ها هم می تواند در افزایش آگاهی مردم نقش داشته باشد و موجب پیشگیری از رفتارهای پرخطر مشابه در جامعه شود. رسانه ها باید این فرصت را برای مردم بوجود بیاورند تا در مورد افرادی که خودسوزی می کنند و سرنوشت آنها بیشتر و بهتر بدانند. مخاطبان رسانه باید از عوارض سوختگی مطلع شوند و در کنار آن بتوانند با ارائه پیشنهاد و راهکار به کاهش سطح آسیب در همان جامعه کمک کنند. اعتقادات فرهنگی و مذهبی قوی که بازدارنده خودکشی هستند را باید برای افراد جامعه یادآوری کرد. ارتقاء سلامت روانی به عنوان روش پیشگیری از خودکشی اهمیت بسزایی دارد. بهبود سلامت روان، روابط بین فردی، مشکلات زناشویی و ساختار خانواده باید بیشتر در راهکارهای پیشگیرانه عمل کرد. ایجاد عدالت اجتماعی همراه با افزایش فرصت های آموزشی و اشتغال در طیف وسیعی از مناطقی که آسیب پذیرتر هستند، بسیار حائز اهمیت است. تدوین و اجرای برنامه های آموزشی برای دانش آموزان در مدارس نیز می تواند سودمند باشد. در این ارتباط نقش سودمند سازمان های مردم نهاد را نباید نادیده گرفت. علل خودکشی و خودسوزی به طور خاص باید توسط دولت ها، برنامه ریزان، قانونگذاران، متخصصان و سازمان های غیردولتی اولویت بندی شوند. استراتژی های پیشگیری باید بیشتر بر روی همکاری و تعهد تأکید داشته باشند و با صبر به پیش برده شوند. به امید روزی که دیگر شاهد وقوع این آسیب دردناک در کشورمان و در میان فرزندان عزیزمان نباشیم.
