نویسنده: دکتر حامد پاک طینت
سه هفته پیش که این مقاله را برای ویژه نامه نوروزی روزنامه جهان صنعت می نوشتم گمان نمی کردم هفته پایانی سال هنوز موضوع برجام روشن نشده باشد با اینحال با تردیدی که نسبت به این توافق داشتم مهمترین چالش یا روشن تر بگویم جدی ترین عارضه ی اقتصادی سال ۱۴۰۱ ایران را در هر دو سناریوی توافق یا عدم توافق پیش بینی کردم.
قبل از اشاره به این پیش بینی لازم است بدانید ظرف ۱۲ سال ۱۸۰ میلیارد دلار سرمایه از چرخه اقتصادی و مرزهای ایران خارج شده و به‌طور متوسط سالانه ۱۵ میلیارد دلار چنین می شود. برای درک بزرگی این عدد کافی است بدانید پارسال در بهترین حالت دولت ایران ۵ میلیارد دلار نفت فروخته است.
اصولاً خروج همزمان سرمایه مالی و انسانی، نوعی بی‌آیندگی را متجلی میکند. در چنین شرایطی سرمایه‌های کشور از هر نوعی چه انسانی و چه مالی و چه اجتماعی یا خارج می‌شوند یا زایل می‌شوند و عملاً افراد باقی‌مانده احساس می‌کنند کشور از نیروی فکری متخصص و سرمایه اقتصادی خالی شده است و نه توان کارشناسی برای بهبود شرایط وجود دارد و نه منابع مالی برای حل مشکلات. این مساله سرمایه اجتماعی را هم کاهش می‌دهد. در این شرایط کشور فقر در همه حوزه‌ها را تجربه میکند و نمی‌توان انتظار بهبود یا آینده امیدوار کننده را داشت. فقر مادی و معنوی، مدیریتی و انسانی همزمان با هم رخ می‌دهد و جریان افول یک تمدن و یک کشور را سرعت می‌بخشد و شتاب بیشتری به این روند می‌دهد.
اما در سال ۱۴۰۱ موضوع با سالهای قبل متفاوت است!
در سناریوی توافق هسته ای با آزاد شدن دلارهای بلوکه شده نفتی و پس از آن ورود پترودلارهای حاصل از فروش نفت آنهم با چنین نرخهای بالایی، کشور با فراوانی قابل توجه ارز مواجه خواهد شد و با روحیه ای که از دولت سیزدهم سراغ دارم کمترین تردیدی ندارم که مدتی با فشار دلارهای نفتی؛ نرخ ارز از نرخ ذاتی خود کمتر خواهد شد و بر روی نرخهای غیرتعادلی خواهد ایستاد، در اینصورت شرایط بسیار مساعدی برای تبدیل دارایی ها به ارز و خروج آن از کشور فراهم می شود.
در سناریوی عدم توافق نیز با توجه به نااطمینانی بسیار شدید به آینده کشور و ناامیدی خانواده ها بویژه جوانان همراه با حس ترس و لذا التهاب روزافزون سیاسی، اقتصادی و احتمالاً اجتماعی ناشی از این رخداد بی تردید به گونه ای روزافزون با مهاجرت خیل عظیم جمعیت ایرانی مواجه خواهیم شد، بنابراین همانگونه که ملاحظه می کنید در هر دو سناریو ما با واقعه خروج شدید یا بهتر بگویم سونامی فرار سرمایه از کشور روبرو هستیم.
بزرگترین تفاوت خروج سرمایه در سال ۱۴۰۱ با سنوات گذشته این است که حجم دلارهای بلوکه شده بابت تحریم ها و همچنین حجم نفت فروخته شده با نرخهای بسیار بالای کنونی در کنار برنامه های (بخوانید بی برنامه های ) انبساطی عظیم دولت سیزدهم اقتضا می کند که حجم سرمایه خروجی از کشور نیز طبیعتاً با ضریب فزاینده ای روبرو شود.
برآورد من خروج ۴۰ میلیارد دلار سرمایه از کشور در سال ۱۴۰۱ است – عدد ترسناکی است اما معتقدم این موضوع به احتمال قریب به یقین مبنی بر استدلاهای گفته شده محقق می شود و متأسفانه به جدی ترین چالش اقتصادی کشور تبدیل خواهد شد بخصوص آنکه اصلاً بعید به نظر نمی آید این رخداد در پایان با ریزش شدید قیمت نفت نیز همزمان شود. نیازی به ذکر این نکته نیست که مرحله بعدی پس از خروج این حجم سرمایه از کشور ابَر بحران بزرگ ارزی و سقوط بی سابقه و تاریخی ارزش ریال خواهد بود. امیدوارم که چنین نشود!
منبع: مجمع فعالان اقتصادی ایران
