نویسنده: مرتضی رجائی خراسانی
به رغم چندین دهه جنگ با مواد مخدر، تجارت جهانی مواد مخدر به عنوان یک مشکل مهم برای امنیت بین المللی مطرح است، که با توجه به سطح گسترده فناوری اطلاعات و ارتباطات؛ همچنان ادامه دارد. سیستم کنترل بین المللی مواد مخدر در کاهش ابعاد بازارهای مواد مخدر بی تاثیر است. پیدایش داروهای جدید و راههای جدید برای قاچاق مواد مخدر سبب بی ثباتی در سراسر جهان شده است. تحقیقات انجام شده نشان می دهند که «سیاست های فعلی مواد مخدر» در جهان با توجه به قانون های کیفری که در این زمینه اجرا می شوند، سبب وارد کردن آسیب بیشتری به فرد و جامعه شده اند.
بر اساس برآوردهای دفتر جرم و مواد مخدر سازمان ملل متحد (UNODC)، بازار مواد مخدر در جهان سالانه ۳۲۰ میلیارد دلار سود آوری دارد، به نحوی که بزرگترین بازار تجارت دنیا پس از «نفت» و «اسلحه»؛ متعلق به «مواد مخدر» است. هرچند، صحت این رقم مانند هر تخمینی بر روی فعالیتهای مواد مخدر زیر سؤال است.
تجارت بین المللی مواد مخدر، به طور گسترده ای به عنوان یک کسب و کار پر سود به رسمیت شناخته شده است. بطوری که، سردسته کارتل مکزیکی «سینالوآ» در گروه میلیاردرهای جهان در لیست مجله «فوربس» قرار گرفته است. «تجارت بین المللی مواد مخدر» سالیانه باعث مرگ و میر تعداد زیادی در سراسر جهان می شود. در سال ۲۰۱۱، UNODC تعداد مرگ و میر مربوط به مواد مخدر را حدود ۲۱۱۰۰۰ نفر برآورد کرد. این رقم در مقایسه با نرخ سالانه مربوط به استفاده از الکل و تنباکو در سراسر جهان (به ترتیب ۲.۵ میلیون تا نزدیک به شش میلیون) نسبتا پایین بود. مرگ و میرهای مربوط به تولید مواد مخدر و قاچاق آن، در درجه اول بعلت اعمال خشونت مسلحانه هستند. هرچند بطور کلی، هیچ برآورد قابل اعتمادی وجود ندارد.
«تجارت بین المللی و غیرقانونی مواد مخدر» پایه جنایات سازمان یافته و فساد می باشد. تولید و قاچاق مواد مخدر تاثیر منفی جدی بر توسعه بین المللی می گذارد. به عنوان مثال، یک چهارم از تمام کوکائینی که در غرب اروپا مصرف می شود از طریق غرب آفریقا قاچاق می شود. سود تجارت «کوکائین» از طریق “گینه بیسائو” بزرگتر از تولید ناخالص داخلی این کشور است، بطوری که امنیت داخلی آن کشور را تضعیف کرده است. در این منطقه علاوه بر «ضعف امنیتی»، «ضعف اقتصادی»، «عدم ثبات اجتماعی»؛ «ضعف حکومت» نیز وجود دارد.
«سیستم کنترل بین المللی مواد مخدر» بر پایه تعدادی از کنوانسیون ها و معاهدات سازمان ملل متحد شکل گرفته است. در سال ۱۹۶۱ تنها یک کنوانسیون برای مبارزه با مواد مخدر وجود داشت که در سال ۱۹۷۱ با کنوانسیون «مواد روانگردان» و در سال ۱۹۸۸ با کنوانسیون «مبارزه با قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان» تکمیل شد. همانطور که اشاره شد، این سیستم بر آن اعتقاد بود که یک رابطه خطی ساده بین مقیاس بازار مواد مخدر و سطح آسیب به سلامت انسان و رفاه وجود دارد (بعنوان مثال: بازار کوچکتر، آسیب کمتر). بنابراین، تمرکز این سیستم به تنهایی بر روی کاهش ابعاد بازار مواد مخدر غیرقانونی با هدف نهایی” جهانی عاری از مواد مخدر” بوده است، که توسط سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۸ تصویب شده است. لازم به یادآوری است که سازمان ملل متحد و کشورهای عضو آن در کاهش ابعاد بازار مصرف و تولید موفق بوده اند.
UNODC در سال ۲۰۰۸ اشاره کرد که اگر میزان شیوع استفاده از مشتقات خشخاش (تریاک) در همان سال های اولیه قرن ۲۰ باقی مانده بود، جهان با ۹۰ میلیون کاربر مشتقات خشخاش مواجه بود که بیشتر از ۱۷ میلیونی است که ما باید امروز مراقب آنها باشیم. «دفتر ملی سیاست گذاری کنترل مواد مخدر ایالات متحده» در سال ۲۰۱۲ اشاره کرد که نرخ آمریکایی هایی که امروزه از مواد مخدر استفاده می کنند، تقریبا یک سوم نرخ اواخر دهه ۷۰ است. با این حال، «سیستم کنترل بین المللی مواد مخدر» در کاهش تقاضا، قاچاق و تولید مواد مخدر و همچنین میزان قیمت و خلوص مواد مخدر و در نهایت ابعاد بازار جهانی، بی اثر بوده است.
تقاضای جهانی برای مواد مخدر نه تنها همچنان ادامه دارد، بلکه بیشتر شده است. هرچند در برخی از کشورها تقاضا برای «مواد مخدر سنتی» کاهش داشته است، اما تقاضا برای مواد دیگر از جمله «مواد روانگردان» با افزایش رو به رو بوده است. در نتیجه وجود تقاضای مداوم برای مواد مخدر در سراسر جهان، سطح قاچاق مواد مخدر همچنان بالاست. قاچاقچیان تاکتیک های خود را با «تغییرات تقاضا» و «اقدامات قانونی» منطبق کرده اند، و از «ابزارهای ابتکاری» برای قاچاق استفاده می کنند. استفاده از کشتی های کوچک به جای کشتی های بزرگ، استفاده از زیر دریایی برای جا به جایی محموله، کاربرد دستگاه پرتابگر برای جا به جایی مواد مخدر، هواپیماهای بدون سرنشین و حفر تونل، بهره کشی از قاطر برای حمل محموله های قاچاق مواد مخدر در سطح بین المللی، استفاده از ابزارهای اینترنتی ( بازار سیاه آنلاین فرصتی برای گروه های جرائم سازمان یافته جهت انجام معاملات کم خطر بوجود آورده است) و در نهایت، استفاده از پولشویی و سرمایه گذاری در اقتصاد قانونی سبب بقا گروه های جرائم سازمان یافته شده است.
شواهد نشان می دهند که سیاست های مبارزه با مواد مخدر از لحاظ جلوگیری از تولید مواد مخدر به طور کلی شکست خورده اند. موفقیت در کاهش تولید مواد مخدر در یک کشور اغلب با افزایش تولید در کشورهای همسایه همراه بوده است. این پدیده ای است که بطور گسترده به آن “اثر بالون” گفته می شود. فشردن بادکنک در یک طرف سبب متورم شدن آن در طرف دیگر می شود، پس اعمال کنترل شدید جهت کاهش تولید در یک نقطه سبب افزایش تولید در نقطه دیگر می شود. UNODC اشاره کرده است که موفقیت در کنترل عرضه مواد مخدر غیرقانونی در “چین” در اواسط قرن ۲۰، مشکل مواد مخدر را به سمت «مثلت طلایی» جا به جا کرده است. بطور مثال، موفقیت در «تایلند» سبب ایجاد مشکل در «میانمار شده است. از دهه ۷۰ میلادی به بعد نیز یک روند مشابه در جنوب غرب آسیا آغاز شد، بطوری که موفقیت در کنترل عرضه مواد مخدر در «ترکیه»، «ایران» و «پاکستان» سبب ایجاد مشکل در «افغانستان» شده است.
از سوی دیگر داده های “مرکز بین المللی علوم سیاست گذاری مواد مخدر” (ICSDP) نشان می دهند که با وجود افزایش اقدامات «ممنوعیت تولید» مواد مخدر با هدف «کاهش ابعاد بازار» و« افزایش قیمت مواد مخدر»، قیمت مواد مخدر کاهش داشته است؛ زیرا «درجه خلوص مواد مخدر» با استفاده از روش های جدید و پیشرفته آزمایشگاهی امروزی در سراسر جهان افزایش یافته است.
همچنین، ممنوعیت کشت مواد مخدر «معیشت» بسیاری از کشاورزان را در افغانستان نابود می کند و برنامه های «کشت جایگزین» برای معیشت کشاورزان موفقیت محدودی داشته است، چراکه با موانع ساختاری و سیاسی مواجه هستند و این واقعیت هم وجود دارد که برخی کشاورزان افغانستان “خشخاش” را برای «مصارف پزشکی» می کارند. در آمریکای لاتین نیز سمپاشی های هوایی مزارع کوکائین تا به حال اثرات منفی بر «خاک» و «سلامت جوامع محلی» به جا گذاشته است. اخیرا مقاله ای منتشر شده است که اثر بخشی سم پاشی هوایی را که ایالات متحده بر روی آمریکای لاتین انجام می دهد، ارزیابی می کند و می گوید: “اگر اثر آن صفر نباشد، بسیار کم است”. علاوه بر این، شواهد نشان می دهند که قرار گرفتن در معرض سمپاشی هوایی با استفاده از «گلیفوسیت» احتمال بروز اختلالات پوستی و سقط جنین را افزایش می دهد.
موضوع مواد مخدر چالشی است که «بهداشت» و «سلامت» افراد را تهدید می کند. در «پرتغال»، قانونی مبنی بر عرضه دارو تنها برای مصرف ده روز، ارائه شد که اجرای آن مصرف دارو در میان نوجوانان را به طور قابل ملاحظه ای کاهش داد و همچنین، موجب کاهش سطح مشکلاتی از قبیل: «مرگ و میر»، «عفونت HIV » و «جمعیت زندان» شد. در «ونکوور»، “کانادا”، در راستای سیاستهای اجرایی کاهش آسیب اقداماتی مانند: «توزیع کاندوم» و «سرنگ» انجام گرفت که این منطقه را به امن ترین مکان شمال آمریکا در سال ۲۰۰۳ تبدیل کرد. سازمان بهداشت جهانی (WHO)رسما اعلام کرد که به شدت از سیاست «کاهش آسیب» حمایت می کند، چراکه شواهد نشان می دهند که در پیشگیری از آلودگی به «عفونت HIV» در معتادان تزریقی مؤثر بوده است.
در نهایت، باید گفت که وجود مشکلات فعلی و پیچیدگی کار نمی تواند توجیهی برای انفعال و سستی در سیاست گذاری های مربوط به مواد مخدر باشد. تاثیرات منفی سیاست های مواد مخدر باعث ایجاد سطحی پایدار از «خشونت»، «ناامنی» و «فساد» می شوند که مسیرهای تجاری را تغییر می دهند و باعث بی ثباتی در مناطق جدید و ظهور مواد مخدر جدید می شوند. در سال (۲۰۱۲)، «سانتوس» رئیس جمهور “کلمبیا” گفت: گاهی اوقات همه ما احساس می کنیم که داریم بر روی یک دوچرخه ثابت رکاب می زنیم. ما به سمت چپ و راست نگاه می کنیم، ولی همچنان چشم انداز ثابتی را می بینیم. سیاست های مبارزه با مواد مخدر در جهان در بهترین حالت ثابت و بی اثر است و در بدترین حالت اثر عکس بر تولید می گذارد، لذا نیاز است تا دولت ها ابتدا سیاست های داخلی خود را مورد بررسی قرار دهند و در کنار آن به مباحث فراملی و بین المللی بپردازند و بسیار مهم خواهد بود تا پاسخی مناسب برای چالش های پیش رو بیابند تا بتوانند آسیب های ناشی از مصرف «مواد مخدر»، «قاچاق» و «تولید» آن را کاهش دهند.
منابع:
,Benoît Gomis,2014,Illicit Drugs and International Security: Towards UNGASS 2016
https://www.crcpress.com/authors/i7265-benot-gomis.
http://www.worldpoliticsreview.com/authors/818/benoit-gomis
