الهه مهرنیا
نشریه “زبان زنان”، چاپ اصفهان در سال ۱۲۹۸ش، نخستین نشریه‌ی زنانه‌ای که کلمه «زن» در عنوان آن به کار رفته بود و مجوز انتشارش به نام یک زن به صاحب‌امتیازی و مدیریت صدیقه دولت‌آبادی صادر شد. این نشریه با نفوذ که با سرمایه شخصی صدیقه دایر شده بود، نخستین روزنامه خارج از تهران و سومین نشریه‌ی اختصاصی زنان بعد از نشریه های دانش و شکوفه بود. نشریه‌ی “زبان زنان” در سه دوره مجزا منتشر شد.
“زبان زنان” در ابتدا به مباحث مربوط به زنان و دوشیزگان (مانند شرایط انتخاب همسر، روابط زن و شوهر، اصول خانه داری و…) پرداخت و در ادامه موضوعات دیگری را پیگیری می‌کرد: “آشنا کردن زنان و جامعه به حقوقی همچون آموزش، استقلال اقتصادی و حقوق خانوادگی و اهمیت مدارس، مناقشه‌ی قلمی با مردان که اغلب موضوعات جنجالی می‌شدند، بحث در مورد آزادی و استبداد پیش از مرد و زن و مسایل مختص به زن، مباحث جدید روزگار نو مانند دموکراسی و سوسیال دموکراسی. این نشریه به‌تدریج علاوه بر مباحث ویژه‌ی زنان، بر خلاف دو روزنامه پیشین از سیاست و مسائل جامعه سخن راند که خود تجربه‌ای جدید برای روزنامه نگاری زنان بود.”
صدیقه برای نخستین بار مشارکت زنان در زندگی سیاسی و اجتماعی را «حق طبیعی» آنان و احقاق آن را ضرورتی جهانی و ملّی می‌دانست که این امر در جنبش زنان ایران از اهمیت زیادی برخوردار بود. او از معدود زنانی بود که از همان دوران شروع فعالیت‌هایش، پیگیر حق رای زنان بود که جلوه آن در نشریه‌اش هم قابل توجه بود. انتشار مقالات مختلف در نشریه زبان زنان واکنش‌های تند مخالفان را بر می‌انگیخت.
دولت‌آبادی در این نشریه به صراحت به نقد حجاب می‌پرداخت او خودش ۱۰ سال پیش از کشف حجاب، عملاً، حجاب را به کنار گذاشته بود و بدون روسری در خیابان‌ها ظاهر می‌شد. صدیقه در کنار تهدیدهای جانی به زحمت توانست دفتر نشریه را از حمله‌ی اراذل و اوباش مصون بدارد. افراد مخالف در قالب شب‌نامه‌های زیرزمینی و بدون نام به نشریه و پایه‌گذار آن حمله می‌کردند، شایعه می‌پراکندند و در روزنامه‌های دیگر علیه نشریه مقاله می‌نوشتند. هم خانه صدیقه دولت‌آبادی و هم دفتر نشریه بارها مورد حمله متعصبان قرار گرفت، به طوری که حتی در برخی موارد سلاح گرم به همراه داشتند. صدیقه برای حفظ جان خود به خانه جدیدی نقل مکان کرد و موفق شد انتشار نشریه را تحت حفاظت پلیس ادامه بدهد.
در این دوره مهم ترین مطالب این نشریه شامل مسایلی در زمینه‌ی روابط خانوادگی و جایگاه زن در خانواده، تحصیل علم معاش، سن مطلوب ازدواج، بهداشت عمومی و خصوصاً بهداشت کودکان و زنان و تعلیم و تربیت بود. جز یک شماره آن که دربارۀ دعوت از متفقین برای ترک خاک ایران بود، هیچکدام از شماره‌هایش جنبه سیاسی نداشتند، ولی به علت محدودیت‌های ایجاد شده از وزارت معارف و همچنین، مسافرت صدیقه دولت‌آبادی به اروپا چاپ آن متوقف شد و پس از بازگشت او از سفر اروپا در ۱۳۲۱ش در تهران به طور پراکنده منتشر و بدل به مجله ماهانه زنان شد.
صدیقه دولت آبادی زبان زنان را مدرسه سیار می‌خواند و نقش خود را با طبیب یکی می‌دانست: ”. . . این همه ناگواری‌ها و بی عدالی‌ها روح معارف‌پروری مرا تقویت کرده، بر آن واداشت بدون اندیشه و هراس مدرسه سیاری به وجود آورم و چون نسخه طبیب به بالین بیماران خانه‌نشین بیکار بفرستم، تا در حدود امکان به بیداری و هوشیاری زنان مدد شده باشد.” (دولت آبادی، صدیقه، نامه‌ها، یادها و نوشته‌ها، ج ۳، ص ۶۴۸)
مجموعه کامل مجله زبان زنان در کتابخانه ملی ایران در تهران و نسخه‌های پراکنده مجله نیز در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، دانشگاه اصفهان و کتابخانه مرکزی فارس موجود است.
