«مرضیه طاهریان» کارگر کارخانه نساجی کویر سمنان چرا جان باخت؟ شرایط کار برای زنان در این کارخانه چگونه است؟ ایمنی کار تا چه حد در این کارخانه رعایت می‌شود؟
در روزهای گذشته جان‌باختنِ یک کارگر ۲۱ساله به‌نام «مرضیه طاهریان» در کارخانه نساجی کویر سمنان خبرساز شد. خبرگزاری‌های دولتی در ایران «بی‌احتیاطی از سوی کارگر» را عامل مرگ او اعلام کردند اما در روزهای بعد مشخص شد گیر کردنِ مقنعه‌ای که مرضیه به صورت اجباری به‌سر داشته، در دستگاه و آسیب به سر او علت اصلی جان‌باختنش بوده است. یک منبع آگاه از درون کارخانه نساجی کویر سمنان که نخواست نامش فاش شود، جزییات جدیدی درباره وضعیت کاریِ کارگران زن و مرد در این کارخانه و همچنین چگونگی جان‌باختن مرضیه طاهریان را در اختیار زمانه قرار داده است.
شرکت نساجی کویر سمنان یک کارخانه صنعتی واقع در فاز یک از شهرک صنعتی شرق، در کیلومتر ۸ جاده سمنان- دامغان است که در زمینه تولید انواع نخ ظریف پنبه اى و الیاف مصنوعى فعالیت دارد. او گفت که « راه رفتن در این هوای شرجی کارخانه بسیار سخت است. کارگران به هیچ عنوان اجازه‌ی نشستن ندارند و در صورت مشاهده‌ی نشستن یک کارگر در گوشه و کنار سالن، به او تذکر داده می‌شود و در صورت تکرار، در مراحل بعد اخطار و برخوردهای جدی تر شامل حال کارگر خواهد شد.»
به‌گفته او، هر کارگر هشت ساعت به صورت مستمر در حال دویدن بین دستگاه‌هاست. در حالی که موارد ایمنی دستگاه‌ها، بعضا به علت مستهلک بودن، هم در نظر گرفته نشده است. فضای داخلی کارخانه چگونه است؟
منبع آگاه درباره نحوه چینش ابزارآلات تولید و وضعیتِ کاریِ کارگران در سالن‌های کارخانه نساجی کویر سمنان می‌گوید:
«در کارخانه‌ی اصلی نساجی کویر، دوسالن مجزا وجود دارد. سالن A شامل دستگاه‌های قدیمی تر است که در برگیرنده‌ی دستگاه‌های اپن اِند، خط، کاردینگ و شانه، اومگا لَپ، پاساژ، فلایر، رینگ، اتوکنر و قسمت‌های بسته بندی ست. در سالن B هم که معروف به سالن جدید است، مجموعه‌ی دستگاه‌های جدیدتری از اپن‌اند و رینگ و فلایر با تولیدات مشابه قرار دارد.»
به‌گفته او، تولیدات نساجی کویر سمنان شامل ریسندگی انواع نخ‌های پنبه‌ای رینگ و اپن‌اند، رنگرزی نخ به روش بوبین رنگ کنی و نیز تولید پارچه‌ی جین، پاکویی و انواع دیگر پارچه‌های پنبه‌ای سبک و سنگین می‌باشد:
«تمامی محصولات در سه کارخانه‌ی تولیدی مجزا به نام‌های نساجی کویر، کویرجین و دُرین ریس تولید می‌شود که نساجی کویر و کویر جین در یک قسمت ِ شهرک صنعتی سمنان و دُرین ریس در قسمت دیگری از شهرک قرار دارد.»
رینگ، دستگاهی که جان مرضیه را گرفت: «سالن A، رینگ ۲، واحد ۸۲۰»
عبارت ذکر شده، آدرس دقیق نقطه‌ای در کارخانه نساجی کویر سمنان است که مرضیه طاهریان به خاطر عدم ایمن سازیِ محل کارش جانش را از دست داده است. دستگاه ریسندگی رینگ که در میان کارگران نساجی با اصطلاح «رینگ» هم شناخته می‌شود، یک سیستم قدیمی ریسندگی است که عملیات‌های نخ کشی (Drawing)، تاب (Twisting) و پیچش (Winding) را در مراحل مختلف تولیدِ نخ انجام می‌دهد.
«همه کسانی که برای مدتی اوپراتور رینگ ۱ و ۲ در سالن قدیم یا همان سالن A بودند، متفق‌القول معتقدند که این دو دستگاه پارگیِ پیوند وحشتناکی دارند. میزان ِ پیچیدگی نیمچه نخ به دور سیلندرها به علت همین پارگی‌های مداومِ پیوند، بسیار زیاد است. این دو دستگاهِ کلافه کننده‌ای که اکثرا حالت درهم ریختگی دارند، همچنان استارت شده و به تولید ادامه می‌دهند.»
«۱۰ دقیقه آخر هر شیفت، فشار کاری اوپراتورهای رینگ، به بالاترین حد خود می‌رسد. بوبین‌های خالی باید تعویض شده باشد (بعضا در هر شیفت کاری و برای هر دستگاه ۳۰۰تا ۴۰۰ بوبین باید طی شیفت تعویض شود). دستگاه پارگی پیوند نداشته باشد. پیچیدگی دور سیلندرها برطرف شده و واحدهای غیر فعال باید فعال شوند. سپراتورها، آپرون‌ها و آپرون گیرها و سایر قطعات رینگ باید صحیح و سالم به اوپراتور شیفت بعد تحویل گردند. هر کارگر دو دستگاه رینگ را طی هشت ساعت کاری نگه می‌دارد که هر دستگاه شامل ۱۲۰۰ واحد است، علاوه بر اینکه عملاً تمام مدت کاری را در حال دویدن بین دستگاه هاست، درپایان شیفت هم با سرعت بالا باید نخ کشی و پیوند واحدهای غیرفعال را انجام دهد.»
مرضیه طاهریان در حال مایع دادن به ماسوره واحد غیرفعال ۸۲۰ بوده که مقنعه و موهای پشت سر بافته شده‌اش در یک لحظه بین سیلندر گیر کرد و منجر به جان‌باختنِ او شد:
«اگر قسمت ایمرجنسی (وضعیت اضطراری) دستگاه سالم بود و درست عمل می‌کرد، نهایتاً به آسیبِ منجر به مرگ، منتهی نمی‌شد. امرجنسی رینگ، یک سیم سرتاسری در قسمت پایین دستگاه است که حتی اگر با پا روی آن فشار وارد شود دستگاه خاموش می‌شود. اینکه ایمرجنسی عمل نکرده، مساله‌ای‌ست که به سادگی‌ها نمی‌توان از کنارش گذشت.»
طبق ماده ۹۱ قانون کار ایران: «کارفرمایان و مسئولان کلیه واحدهای موضوع ماده ۸۵ این قانون مکلف هستند بر اساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی برای تأمین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار داده و چگونگی کاربرد وسایل فوق‌الذکر را به‌آنان بیاموزند و در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند.»
«در خیلی از واحدهای سایر رینگ‌ها، ترمزِ دستگاه مشکل دارد. کارگر هنگامِ پیوند گیری، با همه توان، پدالِ پاییِ تزمز را با زانو فشار می‌دهد و نگه می‌دارد تا با بالاترین سرعت ممکن، نخ کشی و پیوندگیری نخ را انجام دهد. به ماسوره نگاه میکند که ثابت است. با خیال راحت دستش را برای پیوندگیری جلو می‌برد که ناگهان ماسوره با سرعت وحشتناک شروع به چرخش میکند. اگر شانس بیاورد و دستش را به موقع عقب بکشد، سالم می‌ماند. همه‌ی این فرآیند در عرض ۱۰ ثانیه اتفاق می‌افتد.»
به‌گفته این منبع آگاه، در صورتی که دست یکی از کارگران به دلیل نقص فنی دستگاه‌ها آسیب ببیند، لیدر (سرپرست) بخش رینگ در گزارش خود، علت حادثه را «سهل‌انگاری اپراتور» خواهد نوشت.
نا امنی شغلی کارگران در ایران از بحث‌های چالش برانگیز در سال‌های اخیر بوده است. بی‌توجهی به بازرسی و کنترل محیط کار، و وجود میلیون‌ها نیروی بیکار، به کارفرمایان امکان داده است کارگران را با مزد ناچیز و در فقدان ایمنی محیط کار و نبود وسایل مناسب به کار بگیرند. آموزش ندادن کارگران و خستگی مفرط ناشی از ساعت‌های طولانی کار و نبود تشکل‌های مستقل کارگری برای پیگیری وضعیت بهداشتی و ایمنی محیط کار، حوادث کار و بیماری‌های ناشی از حرفه را افزایش داده‌اند.
از سوی دیگر، کارفرمایان در غیاب تشکل‌های مستقل کارگری که بر اجرای قانون کار نظارت داشته باشند، برای ارزان ساختن هزینه‌های خود کارگران غیر حرفه‌ای را به کار می‌گیرند و به رغم این که طبق قانون باید سه ماه دوره به کارگر آموزش دهند، این فرصت را به کارگر نمی‌دهند که مهارت لازم را کسب کند.
