نویسنده: مهتا بذرافکن
در بخش کشاورزی روستایی زنان تولید کنندگان خرده پا هستند و این امر شیلات را نیز در بر میگیرد و اغلب بازارهای بزرگ در اختیار مردان است. ماهیگیری در دنیا برای بیش از ۱۸۰ میلیون نفر بطور مستقیم شغل ایجاد کرده است و در جاهایی از دنیا درآمد کلی مردم بر پایه این صنعت است که سهم زنان در این بازار ناچیز است. در حوزه شیلات نیز ماهی هایی که زنان صید می کنند در بازارهای محلی به فروش رسیده و به عنوان محصولاتی با ارزش اقتصادی پایین به مصرف خانگی جوامع محلی میرسد. در این زنجیره ارزش زنان و مردان نقش های متفاوتی دارند و این بازار به شدت تحت تأثیر روابط قدرت و جنستی است. زنانی که در این حوزه مشغول به فعالیت هستند طبقه ای فرودست محسوب شده و نقشی در کنترل بازار و قیمت گذاری ندارند. در برخی از کشورها از آفریقای غربی (یعنی غنا، نیجر، بنین و گامبیا …) زنان به طور سنتی کم درآمد هستند، حمل ماهی، کمک به تخلیه قایق ها، حمل کردن زنبیل ها و تبدیل ضایعات ماهی به محصولات مفید از جمله اموری است که زنان به آن اشتغال دارند. این زنان در مقایسه با مردان هم درآمد ناچیزی دارند و دسترسی شان به فناوری، ادوات پیشرفته صید، سیستم حمل و نقل ماهی و همچنین دسترسی به بازارهای بزرگ و از این قبیل محدود است. از طرفی چون اسکله های ماهیگیری مکانی مردانه تلقی می شود زنان نمی توانند به جز ساعاتی مشخص در آن کار کنند و تحت فشارهای فرهنگی و اجتماعی به فرصت های شغلی محدودی در بازار دسترسی داشته و معمولاً محدود به مکان هایی که نزدیک به خانه هستند. سیستم و ساختار فرهنگی مردانه در این صنعت هنوز فرصت نقش آفرینی مؤثر در طول زنجیره تأمین به زنان نداده، مثلاً زنان به بازارهای بزرگتر دسترسی ندارند، در حالی که مردان به بازار ملی یا جهانی دسترسی دارند. البته، بازار محلی بازاری ناپایدار است و گاه وضعیت به گونه ای است که ممکن است زنان به ویژه زنان سرپرست با فروش ماهی نتوانند خانواده را اداره کرده و ممکن است حتی همه سرمایه شان را نیز از دست بدهند.
حوزه شیلات فقط محدود به ماهیگیری نیست، امروزه بخش مهمی از غذاهای دریایی در مزارع آبزی پروری بدست می آید، در بعضی از کشورها زنان نقش ویژه ای در آبزی پروری ایفا کرده و در تقسیم کار ایجاد شده تغذیه ماهی ها بر عهده زنان است. (در کشور ما زنان در این نوع مشاغل چندان سهمی ندارند) در برخی از روستاهای ساحلی مناطقی از جهان پرورش ماهی های حوضچه ای و زینتی، صدف، میگو و برخی دیگر از آبزیان در مقیاس خانگی رواج داشته و مدیریت آن بر عهده زنان است. ایجاد این مشاغل موجب کاهش شکاف جنسیتی در حوزه شیلات و آبزی پروری شده و درآمد زنان را بهبود بخشیده است. مدیریت کسب و کار خانگی آبزی پروری موجب شده که نابرابری و استثمارگری کار دستمزدی تا حدود زیادی رفع شده و همچنین، زنان از فشارهای فرهنگی و اجتماعی موجود دراین حرفه ها نیز آسوده شوند. البته، پژوهش های فائو نیز نشان می دهد که آبزی پروری در مقیاسهای خرد و خانگی بیش از ماهیگیری در سواحل و اسکله ها برای زنان رضایت بخش است و درآمد آن نیز بیشتر و پایدارتر است. به طور کلی آبزی پروری و شیلات فصلی است و تحت تأثیر متغیرهایی چون وضعیت آب و هوا قرار دارد. از این رو اغلب خانواده ها درآمد مکملی مانند صنایع دستی نیز در کنار آن دارند. آبزی پروری در شرایطی که ذخایر دریاها به علت های مختلفی همچون گرمایش زمین، برداشت بی رویه و ناپایدار و تأثیر مخرب جنگها و آلودگی های مختلف در معرض خطر بوده و با کاهش جدی مواجه است یکی از بهترین گزینه های سازگاری با تغییر اقلیم است.
