نویسنده: دکتر فاطمه مهسا کارآموزیان
در بررسی خشــونت در مدارس، صرفاً آمار خشونت مهم نیســتند؛ بلکه اثراتی که این نوع خشــونت بر جســم و روان کودک بر جای می گذارند مهم هســتند. اگر آمــوزش کودکان یک هدف جهانی است، پیشــگیری از وقوع خشــونت در مدارس نیز باید اهمیت ویژه ای داشته باشد. همه افراد دخیل در امر آموزش کودکان باید در پیشگیری و ریشه کن سازی خشونت گام بردارند. موضوع خشــونت در مدارس بسیار پیچیده است و برای پیشگیری از آن نیازمنــد مشــارکت فعــال والدیــن، دانش آمــوزان، مربیــان، قانــونگــذاران و جامعــه هســتیم. توجــه به ایــن مهم شــاخصی بــرای نشــان دادن حساســیت فرهنگــی و اهمیت حقوق کودک است. پیامدهای اعمال خشونت در مدرسه بسیار گزاف هستند و میتوانند زندگی کودک را تحت تأثیر قرار داده و جلوی رشــد عاطفی و رفتاری او را بگیرند و به سلامت او آسیب جــدی وارد کنند. وظیفــه یک معلم در مدرســه تنهــا انتقال دانــش نیســت. او باید نقش فعالی را در رشد عاطفی و شــناختی کودکان ایفاء کنند. معلمان نقشی کلیدی در توسعه اجتماعی جوامع بر عهده دارند. متأســفانه، این احتمال وجود دارد که کودک در خانه مورد خشــونت قرار گرفته باشد که معلــم می تواند با همدلی، مهارت حل مشــکل را به کودک آموزش دهد و او را از آســیب بیشــتر محافظت کند. حال اگر خشونت در مدرسه اتفاق افتد، معلم باید نقش دیگری را بازی کند. همچنین، برای کاهش آسیب؛ شناسایی مؤثرترین زمان اهمیت خاصی دارد. قبل از هر چیز قانون حاکم بــر مدارس باید قانون انســانیت باشــد، به شــخصیت یک کودک بــه عنوان یک انسان بهاء داده شود و نه به عنوان یک مشتری که برای مدرسه پول می آورد و آموزش وی نیز بر همین اســاس انجام گیرد. حین آموزش باید فرصت های برابر در اختیار همه دانش آموزان قرار گیرد و هیچ گونه تبعیضی بین آنان گذاشــته نشــود. کیفیت آموزش زمانی بهبود مییابد که دانش آموز محور بوده و کودک در فعالیتهای کلاسی مشارکت داشته باشد. ایجــاد یادگیری مطلــوب تنها در یک محیط آموزشــی امــن صورت میگیرد کــه احترام به حقوق کودک ســرلوحه کار باشــد، بــه طوری که کرامت انســانی وی حفظ شــود. معلم و دانش آمــوز هــر دو بایــد از روند آموزشــی لذت ببرنــد و احســاس امنیت کننــد. احترام به شــخصیت کودک آینــده ای بدون خشــونت را برای وی رقــم خواهــد زد. در مقابل، تأمین معیشــتی معلمــان نیــز اهمیــت فوق العــاده ای دارد. یــک معلــم زمانــی ســر کلاس درس حاضــر میشود باید از هر لحاظ تأمین باشــد تا ذهن آشفته و دغدغه های خود را به کلاس درس نبرد. همچنین، سلامت روانی معلمان باید سالیانه بررسی شود. بایــد گفت کــه عوامــل متعددی در شــکل گیری خشــونت در مــدارس مؤثر هســتند که ریشــه در فرهنگ هــای مختلف جوامع و عوامــل اقتصادی و اجتماعــی دارد. از آنجا که تفاوتهای فاحشــی در فرهنگهای مختلــف در ارتباط با تعریف یک عمل خشــونت آمیز وجــود دارد، لــذا خشــونت در اشــکال و ابعــاد مختلفــی از بعــد جســمانی و روانــی اتفــاق میفتد. طبق گزارشهای جهانی خشونت در مدارس را به چهار صورت تعریف میشود:
- تنبیه بدنی و روانی که تنبیهی تحقیر آمیز است و شامل لگد زدن، پرت کردن، تکان دادن، گاز گرفتن، کشیدن مو، کشیدن گوش، مجبور کردن کودک به انجام کار اجباری و غیره است. در مقابل، تنبیه روانی نیز اتفاق می افتد که شامل تمسخر، تهدید و ارعاب است.
- خشونت جنسی و جنسیتی که میتواند فیزیکی و روانی باشد که هر دو آثار مخربی بر جسم و روان کودک به جای میگذارند. خشونت جنسیتی معمولاً از سوی جامعه تحمیل میشود. اگرچه در خشونت جنسی دختران بیشتر در معرض خطر هستند، اما در خشونت جنسیتی پسران بیشتر تحت آزار قرار میگیرند. این نوع خشونت اغلب منجر به فراری شدن کودک از مدرسه میشود.
- زورگویی و قلدری، کودکی که از زورگویی رنج میبرد؛ رفتاری پرخاشگرانه از خود بروز میدهد. زورگویی معمولاً همراه با تحقیر، متلک گفتن، استفاده از اسامی مستعار زشت و اذیت کردن است. قلدری و زورگویی گاهی منجر به کشته شدن یک کودک میشود.
- خشونتهای خارجی مانند: وقوع جنگ و مداخله باندهای شرور، این نوع خشونت که اغلب در خار ج از محیط مدرسه اتفاق میفتد، اما در محیط مدرسه تشدید میشود. خشونت در خانه یکی از مواردی است که منجر به اعمال خشونت در مدرسه میشود. جنگ نیز از مواردی است که آسیب زیادی به قربانی های کوچکش وارد میکند.
راهکارهایی برای کاهش خشونت در مدارس برای آموزش معلمان ارائه شده اند، که عبارتند از:
- آموزش برنامه دفاعی به دانش آموزان، والدین، کارکنان مدرسه و بالا بردن سطح آ گاهی آنان در این ارتباط.
- دانش آموزان را در پیشگیری از خشونت در مدرسه مشارکت دهید.
- استفاده از روشهای انضباطی سازنده و کارآمد
- معلم باید یک نیروی فعال در کاهش زورگویی و قلدری در میان دانش آموزان باشد.
- ایجاد انعطاف پذیری در دانش آموزان و آموزش مهارتهای ارتباط گیری مثبت به آنها
- یک معلم باید الگوی مثبتی در حذف خشونتهای جنسیتی در میان کودکان باشد.
- معلم باید نقش وکیل مدافعی را برای برقراری امنیت دانش آموزانش در مدرسه ایفاء کند.
- او میتواند با مدیریت و برنامه ریزی صحیح برای دانش آموزان فضای امنی را ایجاد کند.
- معلمان باید راههای عملی پیشگیری از خشونت و مهارتهای کاهش آسیب را بیاموزند و به دانش آموزان خود نیز یاد دهند.
- آنان نباید میان دانش آموزان خود تبعیض بگذارند، چه دانش آموز معلول باشد و چه از قومیت ها و فرهنگهای مختلف دیگر سر کلاس درس حاضر شده باشد و یا از نظر مالی متعلق به قشر ضعیف جامعه باشند.
توجه بــه موارد فوق میتواند کمک شــایانی بــه کاهش و حتی حذف خشــونت از مدارس کرده و منجــر به حفظ جســم و روان کودکان شــود. زمانی که قربانی خشــونت یک کودک است، نه تنها آینده وی تحت تأثیر قرار میگیرد؛ بلکه روند آسیب های اجتماعی را نیز یک جامعه افزایش خواهد داد. به خاطر داشته باشیم که کودکان نیازمند حمایت ما هستند.
