نویسنده: مهندس حسن اشرف گنجوئی – کارشناس رسمی و محقق تأمین آب
تأمین آب برای انسان های نخستین با آب چشمه سارها، آبهای پایه و یا دائمی دره ها و زیر حوزه های آبریز صورت می گرفت. با بالا رفتن نیاز بیشتر و روز افزون به آب برای توسعه کشاورزی و در کنار آن تأمین آب مورد نیاز جوامع، با آزمون و خطاهای زیاد راهکار قنات با ابتدائی ترین شکل ممکن مطرح و روز به روز ابعاد گسترده تری پیدا کرد. شناسائی مادرچاهها یعنی اولین شاخص برای تعیین موقعیت قنات با جمع بندی مجموعه تجارب بدست آمده چنان نهادینه شد، که دیگر خطائی در آن صورت نمی گرفت.کنترل بخشهای تران و خشکان قنوات از جنبه های توان تولید زه آب و آبدهی، تعیین مسیر کوره قنات و محل مناسب برای مظهر نمودن آب در مجاورت اراضی قابل کشت، و یا احداث هرنجهای طولانی برای انتقال آب از محل مظهر به محل کشت و کار چنان معنی و مفهوم پیدا کردند که رشته کار تعیین کننده برای زندگی بهتر محسوب شدند.
در تمامی قرونی که قنات تنها راهکار تأمین آب بشمار می رفته و از آن بهره برداری می شده ابزار و آ لات کار محدود و ابتکارصنعت گران وقت بوده است. بررسی های بیشتر نشان می دهد که این شیوه کار کردن همواره تلفات انسانی هم در برداشته است. پیشرفت صنعت و ورود موتور و موتور پمپ ها به بازار و پیدا کردن مشتری از طرف کشورهای صاحب صنعت، امثال کشور ایران را به خوبی پذیرش و برای کسب درآمد در شروع کار سرمایه گذاری هم می نمودند، تا اینکه روش چاه و چاه زنی برای بهره برداری از آب سفره های زیر زمینی در رقابت سخت با قنات و قنات داری قرار گرفت، بطوریکه به کلی قنوات از ذهن مالکان و حق آبه بران خارج و با گرفتن چاه به جای قنات تمامی توان خود را برای کور کردن نقاط زهدار قنوات هم بکار می گرفتند تا اینکه موفق به اخذ امتیاز چاه به جای قنات شوند.
مطالعات شرکت های مهندس مشاور با هشدارهای آنها از تخلیه آب سفره های زیر زمینی و به تصویر کشیدن فرونشست ها، ترک ها، شکاف ها جائی از ذهن سوداگران مال وثروت را پر نکرده و حاضر به تصور و نقش تخریبی خود در مدار تأمین آب جهان هستی نبودند. در راهکار احیاء و مرمت قنوات با توجه به اعتبارات طرح ملی قنات فساد ریشه کرد و با گرفتن پیمانکاران غیر بومی و کارگران غیر فنی روز به روز به بائر نمودن قنوات خدمت نموده و بی ارزش نمودن بنیادی ترین روش تأمین آب با قدمت هزاران ساله را در دستور کار خود قرار داده بودند. گذر زمان و به بن بست کشیده شدن کار تأمین آب با چاه و چاه زنی و تخلیه سفره های زیر زمینی امروزه همه دست اندرکاران و مسئولان تأمین آب را پریشان و به فکر فرو برده است. طرح راهکارهای چاه های ژرف پرهزینه از دهها سال قبل، انتقالی حوزه به حوزه آب، نیز انتقال آب از دریا چنان ابهامات را پیچیده و پیچیده تر نموده که راه بردن وقت از آن را نمی توانند تصور نمایند، ولی تحقیقات گسترده از عملکرد نیاکانمان اثبات می نماید که در چنین گرداب پرهیاهوئی راهکار تأمین آب شرب را می توان به قنوات ارتباط و با به روز نمودن تمامی تجربیات ناشی از قنات و قنات داری و امکانات موجود با روش قنات کوه آب شرب جوامع انسانی را تأمین و تضمین نمود. در روش قنات کوه پس از گزینه یابی در مناطق کوهستانی از محل مورد نظرکوره یا تونلی به قطر یک الی یک و نیم متر به دل کوهستان زده میشود، بطوریکه چشمه سارهای درون کوهستان را در خود آزاد و پس از جاری شدن به شبکه های تأمین آب شرب شهرها و روستاها متصل میگردد. در روش قنات کوه چاه های میله ای نیاز نمی باشد و تنها کوره یا تونل با طولی که متناسب با تامین نیاز آبی است مطرح و قابل پیگیری می باشد.
