در برخی از آسیب هایی که به سر وارد می شود به مغز نیز ضربه وارد می شود. لرزش شدید سر و بال تنه نیز می تواند علت باشد. برخلاف تصور ضربه مغزی کبودی نیست و نوعی تکان خوردن مغز در جمجه می باشد. در برخی اوقات، افراد پس از ضربه مغزی ، دچار از دست دادن هوشیاری می شوند. پس از آن ممکن در فرد مشکلاتی از خفیف تا شدید برای فرد به وجود بیاید.
در این مقاله همه چیز درباره ی ضربه مغزی را مورد بررسی قرار داده ایم؛ با ما همراه باشید.
ضربه مغزی چیست؟
ضربه مغزی یک جراحت مغزی یا ضربه‌ای خفیف است. ممکن است این جراحت پس از واردشدن ضربه به سر یا حرکت سریع سر و مغز به جلو و عقب رخ بدهد. همچنین می‌تواند به‌علت ضربه‌ای به بدن باشد که سر را به‌شدت به‌سمت عقب، جلو یا طرفین می‌کشاند. در نتیجه این جراحت، ممکن است حالت روانی شما تغییر کند که شامل بیهوشی نیز می‌شود.
هر فردی می‌تواند بر اثر سقوط، تصادف خودرو یا هر حادثه روزمره‌ای دچار ضربه مغزی بشود. اگر ورزشهای پر برخوردی مانند فوتبال یا بوکس انجام می‌دهید، بیشتر در معرض خطر این جراحت قرار دارید. ضربه مغزی معمولا مرگبار نیست، اما می‌تواند علائم شدیدی داشته باشد که به درمان فوری نیاز دارند.
در ضربه مغزی، اعصاب و رگ‌های خونی مغز شما کشیده و کبود می‌شوند که می‌تواند موجب تغییرات شیمیایی در مغزتان شود و به‌طور موقت عملکرد عادی آن را مختل کند. مغز از بافت نرمی تشکیل شده است که توسط مایع مغزی-نخاعی احاطه و توسط جمجمه محافظت می‌شود. هنگامی که به سر شما ضربه وارد می‌شود، این برخورد مغز شما را تکان می‌دهد. گاهی اوقات، ضربه باعث می‌شود مغز شما درون جمجه تکان بخورد.
در نتیجه این اتفاقات، مغز شما درست عمل نمی‌کند. اگر به ضربه مغزی دچار شوید، ممکن است اختلال بینایی داشته باشید، تعادل خود را از دست بدهید یا بیهوش شوید. اگر ضربه مغزی تنها یک بار اتفاق بیفتد، نمی‌تواند باعث آسیب دائمی به مغز شود. اما چندین جراحت در طول زندگی ممکن است تغییراتی در ساختار مغز ایجاد کند.
علائم ضربه مغزی
ممکن است علامت و نشانه های ضربه ی مغزی مخفی باشد و فورا مشخص نشود. علائم می تواند تا چند روز، هفته یا حتی بیشتر طول بکشد.
سردرد، از دست دادن حافظه (فراموشی) و گیجی از جمله علائم شایع بعد از بروز ضربه ی مغزی است. فراموشی معمولا شامل از یاد بردن حادثه ای که باعث بروز آسیب شده می شود.
از جمله علائم فیزیکی ضربه ی مغزی می توان موارد زیر را نام برد:
- سردرد
- زنگ زدن گوش
- تهوع
- استفراغ
- خستگی یا خواب آلودگی
- تار شدن دید
علائم دیگر ضربه ی مغزی عبارت است از:
- گیجی یا نشناختن محیط
- فراموشی حادثه
- سرگیجه
طرف مقابل علائم زیر را در کسی که دچار ضربه ی مغزی شده مشاهده می کند:
- از دست دادن هوشیاری به صورت موقتی (البته این حالت همیشه اتفاق نمی افتد)
- لکنت
- دیر واکنش نشان دادن به سوال
- منگی
- فراموشی، مثلا مدام سوال تکراری می پرسد
ممکن است بعضی علائم را فورا تجربه کنید و بعضی علائم دیگر چند روز بعد از آسیب رخ دهد، مانند:
- مشکل تمرکز و حافظه
- کج خلقی و دیگر تغییرات روحی
- حساس شدن به نور و صدا
- اختلال در خواب
- مشکلات روان شناختی و افسردگی
- اختلال در چشایی و بویایی
- علائم ضربه مغزی در کودکان
ورود آسیب به سر کودکان کم سن بسیار شایع است اما تشخیص ضربه ی مغزی در نوزادان و کودکان نوپا دشوار است چون نمی توانند وضعیت خود را توضیح دهند. علائم زیر می تواند نشانه ضربه ی مغزی در کودک باشد:
- منگی
- بی حالی و خستگی سریع
- کج خلقی و بداخلاقی
- از دست دادن تعادل و تلوتلو خوردن
- گریه زیاد
- تغییر در الگوی خواب یا غذا خوردن
- بی میلی به اسباب بازی های مورد علاقه
- تهوع
- رعشه
عوامل خطر برای ضربه مغزی
فعالیت ها و عواملی که ممکن است خطر ابتلا به ضربه مغزی را افزایش دهند عبارتند از:
- موقعیت های سقوط مانند قرار گرفتن در ارتفاع های زیاد
- شرکت در یک ورزش پر خطر : بدون تجهیزات ایمنی و نظارت مناسب در ورزشهای پر خطر شرکت نکنید.
- تصادفات با ماشین یا وسیله نقلیه موتوری
- دعواهای شدیدی که در آن هل دادن وجود دارد.
ضربه مغزی چه مشکلاتی را به وجود می آورد؟
عوارض احتمالی ضربه مغزی عبارتند از:
- سردردهای پس از سانحه: برخی از افراد تا هفت روز یا حتی بیشتر پس از آسیب مغزی ، سردردهای مربوط به ضربه مغزی را تجربه می کنند.
- سرگیجه پس از سانحه: برخی از افراد نیز، چند روز ، هفته ها یا ماه ها پس از آسیب مغزی احساس چرخش یا سرگیجه دارند.
- سندرم پس از ضربه مغزی: بخش کوچکی از افراد (۱۵٪ تا ۲۰٪) ممکن است علائمی از جمله سردرد ، سرگیجه و مشکلات فکری داشته باشند که بیش از سه هفته ادامه دارد. اگر این علائم بیش از سه ماه ادامه داشته باشد ، این به عنوان سندرم پس از ضربه مغزی شناخته می شود.
- سندرم تأثیر دوم:به ندرت ، تجربه ضربه مغزی دوم قبل از برطرف شدن علائم و نشانه های اولین ضربه مغزی، ممکن است منجر به تورم سریع و معمولاً کشنده مغز شود.
یک نکته ای برای ورزشکاران مهم است که تا وقتی که علائم و نشانه های ضربه مغزی را تجربه می کنند، به ورزش برنگردند.
علت ها و دلایل
مغز انسان یک اندام نرم است که با مایع مغزی نخاعی مخصوصی پوشانده شده و توسط بخش سخت جمجمه حفاظت می شود. در حالت عادی، مایع اطراف مغز به صورت یک بالش عمل کرده و از برخورد مغز به جمجمه جلوگیری می نماید. اما اگر به سر یا بدن شما ضربه شدید وارد شود، مغز ممکن است به جمجمه برخورد کرده و دچار آسیب شود.
شرایط متعدد و مختلف می توانند باعث ایجاد ضربه مغزی شوند. بعضی از این شرایط شامل دعوا کردن، زمین خوردن، آسیب های ورزشی، برخورد با اتومبیل، و تصادف با دوچرخه و موتور سیکلت است. ضربه مغزی همچنین می تواند در هنگام انجام فعالیت های ورزشی همچون فوتبال، بوکس، هاکی، فوتبال، اسکی یا اسنو بورد ایجاد شود.
تشخیص
همه افرادی که دچار ضربه مغزی برای درمان ضربه به سر ، لازم است با پزشک ملاقات نمایند. در صورتی که پزشک تشخیص دهد این مشکل برای شما ایجاد شده، درباره نحوه ایجاد آسیب دیدگی از شما سوالات مشخصی را خواهد پرسید. برای مثال پزشک درباره توانایی توجه کردن و یادگیری و نیز به یاد آوردن خاطرات از شما سوال خواهد کرد. علاوه بر این پزشک ممکن است سرعت پاسخ به سوالات مختلف توسط بیمار را بررسی نماید. پزشک به شما اشیا خاص نشان داده و سپس آنها را پنهان کند و از شما بخواهد آنها را به خاطر آورید. سپس پزشک وضعیت قدرت، تعادل، هماهنگی، واکنش، و احساس بیمار را بررسی خواهد کرد.
امروزه آزمایش های عصب روان شناختی بطور گسترده پس از ضربه مغزی برای بیمار استفاده می شوند. این آزمایش ها فقط یکی از روش های متعددی است که توسط پزشک برای بررسی قدرت تفکر و به یاد آوردن پس از ضربه مغزی استفاده می شود. این آزمایش ها همچنین می تواند ایجاد تغییر در احساس یا خلق و خوی فرد بیمار پس از ضربه مغزی را مشخص نماید. گاهی اوقات پزشک از روش های تصویر برداری همچون آزمایش سی تی اسکن یا اسکن ام آر آی (MRI) به منظور اطمینان از عدم ایجاد کبودی یا خون ریزی در مغز استفاده می کند.
راه ها و روش های درمان
در زمان ایجاد آسیب: بلافاصله پس از ایجاد ضربه مغزی لازم است برای درمان ضربه مغزی با پزشک ملاقات شود. گاهی اوقات در این شرایط بیمار برای بررسی وضعیت در بیمارستان بستری خواهد شد و در سایر موارد، افراد می توانند بدون نگرانی به خانه باز گردند. به هر حال، لازم است وضعیت افرادی که به خانه باز می گردند از نزدیک در ارتباط با علائم هشدار دهنده و ایجاد تغییر در الگوی رفتاری تحت نظارت قرار گیرد.
در روزها یا هفته های بعد: بعضی افراد در طول چند ساعت حالت عادی خود را به دست آورده و می توانند به خانه باز گردند. با این وجود، بعضی از علائم مشکل می تواند برای هفته ها یا ماه ها پس از آسیب دیدگی دوام و ماندگاری داشته باشند. در این حالت مهم است که بیمار به خود برای بهتر شدن و بازگشت تدریجی به فعالیت های عادی زمان بدهد. اگر علائم مشکل با انجام فعالیت های روزانه ایجاد شد، فعالیت را متوقف کرده و برای یک روز استراحت کند. این شرایط نشان می دهد که شما به بدن خود بیش از حد فشار وارد می کنید. علاوه بر این در صورتی که با عدم بهبود علائم مشکل یا با تشدید این علائم به جای بهتر شدن آنها برخورد کردید، لازم است با پزشک در این رابطه تماس بگیرید.
توجه داشته باشید که استراحت بهترین روش برای ریکاوری بعد از ضربه مغزی است. در این شرایط لازم است به بدن و مغز خود استراحت دهید، به مقدار کافی در طول شب بخوابید، و در طول روز فعالیت های شدید و سخت انجام ندهید.
فیزیوتراپی
با توجه به اینکه استراحت کردن مهمترین بخش ریکاوری پس از ضربه مغزی است، چرا لازم است در این رابطه از درمان های فیزیوتراپی استفاده شود؟ در پاسخ به این سوال باید گفت با وجودی که استراحت اولین مرحله مهم در بهبود بیمار می باشد، استراحت بیش از حد یا کمتر از حد لازم می تواند تاثیرات منفی از نظر فیزیکی، احساسی و ذهنی برای بیمار داشته باشد. در حقیقت این شرایط می تواند ریکاوری بیمار را با تاخیر مواجه نماید.
بازگشت به فعالیت های عادی شامل بازگشت کامل و بی خطر به فعالیت های ورزشی و شغلی همواره پس از ضربه مغزی ساده نیست. هر ضربه مغزی دارای شرایط منحصر به فرد است و فیزیوتراپ می تواند ویژگی های خاص ضربه مغزی را تشخیص دهد. در این حالت نه تنها فیزیوتراپی علائم مشکل را درمان می کند، بلکه علاوه بر این یک قدم به جلو برداشته و مطمئن می شود سیستم وستیبولار و تعادل بدن و نیز عملکرد ادراکی مغز نیز به حالت عادی باز گشته و از شرایط مورد انتظار برخوردار است.
تمام درمان های فیزیوتراپی به صورت مجزا با کمک یک متخصص فیزیوتراپی و در طول مدت ۴۵ دقیقه انجام می شود. تمام این روش های درمانی به صورت شخصی هستند و با توجه به سطح تحمل فرد بیمار تعیین می شوند.در برنامه های فیزیوتراپی تاکید اصلی بر برنامه های حرکتی خانگی است. در این حالت آموزش بیمار نقش اساسی در برنامه توانبخشی وی دارد. تمرین های حرکتی تجویز شده برای بیمار به تدریج و به صورت مداوم پیشرفت می کند تا به این ترتیب بازگشت کامل بیمار به سطح فعالیت های عادی امکان پذیر شود.بعضی از تکنیک های درمانی می تواند شامل استفاده از روش های درمان دستی برای مشکلات مربوط به درد در ناحیه سر و گردن بیمار باشد. در این حالت می توان از تکنیک های کنترل درد برای کاهش علائم مشکل استفاده کرد. به هر حال توجه داشته باشید که هدف از فیزیوتراپی کمک به بیمار جهت بازگشت به فعالیت های ورزشی، درسی، کاری، و زندگی اجتماعی است.
فیزیوتراپی می تواند بسیاری از مشکلات ایجاد شده در نتیجه ضربه مغزی را کاهش داده و درمان کند. به خاطر اینکه هیچ دو مورد ضربه مغزی با یکدیگر مشابه نیستند، متخصص فیزیوتراپی وضعیت علائم و نیز محدودیت های ایجاد شده برای هر بیمار را به طور جداگانه ارزیابی می کند. در ادامه با توجه به بررسی های انجام شده برای بیمار یک برنامه درمانی مشخص طراحی می شود. دو روش درمان اصلی مورد استفاده در این حالت به شرح زیر هستند:
کمک به رفع گیجی و بهبود وضعیت تعادل بدن: اگر شما با گیجی یا مشکلات مربوط به تعادل بدن در ارتباط با ضربه مغزی مواجه شدید، فیزیوتراپی وستیبولار، به رفع مشکل کمک موثر می نماید. سیستم وستیبولار که ناحیه داخل گوش و شبکه های ارتباطی آن با مغز را در بر می گیرد، مسئول انتقال احساس حرکت سر به مغز، متمرکز کردن چشم ها در زمان حرکت سر، و کمک به حفظ تعادل بدن می باشد. به این ترتیب متخصص فیزیوتراپی می تواند از تمرین های حرکتی و آموزش های خاص به منظور کاهش یا درمان گیجی و نیز بهبود وضعیت تعادل و ثبات بدن استفاده نماید.
کاهش سر درد: متخصص فیزیوتراپی می تواند وضعیت مشکلات گردن را پس از ضربه مغزی بررسی نماید. در این حالت آسیب های وارد شده به گردن می تواند باعث ایجاد سر درد شده و در نتیجه آن بیمار با مقداری گیجی مواجه می شود. فیزیوتراپ همچنین می تواند وضعیت کمر شما را برای آسیب های احتمالی وارد شده به ستون فقرات مورد بررسی قرار دهد. با بهبود علائم ناشی از ضربه مغزی، فیزیوتراپ به بیمار کمک می کند فعالیت های عادی خود را به تدریج به نحوی شروع نماید که از وارد کردن فشار بیش از حد به مغز و سیستم عصبی که در نتیجه ضربه مغزی آسیب دیده، خودداری شود. در این زمان لازم است بیمار تمام نکات و توصیه های ارائه شده توسط فرد معالج را به دقت دنبال کند تا به این ترتیب بتواند به بالاترین سطح ریکاوری در کوتاه ترین زمان ممکن برسد.
