اعتیاد، مهمترین چالش اجتماعی
آبتاب– مرتضی رجائی خراسانی- اعتیاد و مواد مخدر از مسایل مهم اجتماعی جهان بوده و مهمترین چالش اجتماعی دولت ها به شمار می آید. اعتیاد، علاوه بر آن که موجب وقوع آسیبهای فراوانی در جامعه می شود؛ به عنوان ابزار جنگ نرم و تهدید علیه امنیت ملی نیز مطرح است. اعتیاد، یک اختلال مزمن و عود […]
آبتاب– مرتضی رجائی خراسانی- اعتیاد و مواد مخدر از مسایل مهم اجتماعی جهان بوده و مهمترین چالش اجتماعی دولت ها به شمار می آید. اعتیاد، علاوه بر آن که موجب وقوع آسیبهای فراوانی در جامعه می شود؛ به عنوان ابزار جنگ نرم و تهدید علیه امنیت ملی نیز مطرح است.
اعتیاد، یک اختلال مزمن و عود شونده است که با مصرف انواع مواد مخدر علیرغم پیامدهای نامطلوب آن تعریف می شود و از آنجا که مصرف مواد مخدر روی عملکرد مغز افراد تأثیر می گذارد، به عنوان یک اختلال مغزی هم در نظر گرفته می شود. مواد مخدر می توانند نحوه عملکرد بدن و ذهن انسان را تغییر دهند که شامل داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه، الکل، تنباکو و داروهای غیرقانونی هستند. استفاده غیرقانونی دارو شامل داروهایی نظیر: استروئیدهای آنابولیک، داروهای باشگاهی، کوکائین، هروئین، مواد استنشاقی، ماری جوانا و مت آمفتامین ها می باشد. استفاده نادرست از داروهای تجویزی، بدان معناست که داروها را به روشی متفاوت از دستور پزشک استفاده کنند؛ مانند مصرف غیر مجاز مرفین. داروهای بدون نسخه هم شامل مصرف دارویی است که پزشک برای شخص دیگری تجویز کرده است، یا استفاده از دارو به روشی متفاوت با آنچه که قرار است انجام گیرد (به عنوان مثال، به جای مصرف خوراکی قرص، فرد ممکن است آن را له کنند و سپس بصورت استنشاقی یا تزریق مصرف کند).
شایان ذکر است که چون اعتیاد به مصرف مواد مخدر بیانگر وابستگی جسمی و روانی یک فرد به یک نوع ماده مضر برای جسم است، به همین دلیل برای حفظ سلامت جامعه از طرف دولتها مصرف آنها ممنوع اعلام شده است، توجه داشته باشید که هر کشور در این ارتباط قانون خاص خودش را دارد. در برخی از کشورها مصرف برخی از انواع مواد مخدر مانند مصرف حشیش در ایتالیا و هلند آزاد است، هرچند که این دلیل بر اعتیادآور نبودن این ماده مخدر نیست.
در اینجا یک پرسش مطرح می شود که آیا همه کسانی که مواد مخدر مصرف می کنند معتاد می شوند؟ پاسخ خیر است، همه کسانی که مواد مخدر مصرف می کنند، معتاد نمی شوند. واکنش بدن و مغز هر فرد به مصرف مواد مخدر متفاوت با دیگری است. برخی از افراد ممکن است به سرعت معتاد شوند یا ممکن است به مرور زمان این اتفاق بیفتد و یا هرگز معتاد نشوند. اینکه فرد با چه سرعتی معتاد شود، به عوامل زیادی بستگی دارد که شامل عوامل ژنتیکی، محیطی و رشدی هستند. مهم است که بدانیم، بنا به خصوصیات فیزیولوژیکی بدن هر فرد واکنش او به مصرف مواد مخدر متفاوت است. برخی از افراد در اولین نوبت که مواد مخدر را امتحان می کنند، به آن علاقمند می شوند و به مصرف بیشتر آن تمایل پیدا می کنند؛ در مقابل ممکن است دیگری از آن احساس تنفر کند و هرگز دوباره آن را امتحان نکند. همچنین، افرادی که دارای مشکلات سلامت روان مانند افسردگی، اضطراب یا بیش فعالی (ADHD) هستند، بیشتر احتمال دارد معتاد شوند زیرا احتمال اینکه این افراد از مواد مخدر استفاده کنند تا احساس بهتری داشته باشند، بالاست. وجود مشکلات خانوادگی، یا وجود مشکل در محل کار نیز موجب تشدید دامنه اعتیاد به مواد مخدر می شوند. گاه افراد برای اینکه ذهن خود را از وجود مشکلات زندگی منحرف کنند، به مصرف مواد مخدر روی می آورند که متأسفانه عاقبت دردناکی برایشان رقم می زند. گفته می شود که شروع مصرف مواد مخدر اغلب در جوانی و به تشویق همسالان انجام می گیرد و احتمال معتاد شدن فرد در بزرگسالی را افزایش می دهد.
دلایل گسترش اعتیاد در جامعه متعدد هستند، یکی از علل آن نقل قولهای اشتباهی می باشد که در فرهنگ عام رایج است. مثلاً، هر چیزی را باید یکبار امتحان کرد؛ اما واقعین این است که در بسیاری از موارد یک بار امتحان کردن یک ماده منجر به ایجاد وابستگی برای سال ها خواهد شد و عوارض جسمی و روانی آن در فرد وخیم خواهد بود. برخی از عللی که میتوانند در گسترش اعتیاد در جامعه دخیل باشند؛ عبارتند از: ۱–تصورات نادرست، ۲- اختلالات جنسی درمان نشده، ۳- سابقه خانوادگی، ۴- مشکلات روحی و روانی، ۵- تجارب نامطلوب دوران کودکی، ۶- فشار اجتماعی، ۷- عدم حمایت خانواده، ۸- استفاده زودهنگام از برخی داروهای خاص، ۹- کسب احساس برتری، ۱۰- امید به کسب عملکرد بهتر در تحصیل و ورزش. و ۱۱- استفاده از داروهایی که به شدت اعتیادآور هستند.
از علائمی که نشان میدهد فرد اعتیاد به مواد مخدر دارد: تغییر زیاد دوستان در فاصله زمانی کوتاه، گذراندن زمان طولانی به تنهایی، از دست دادن علاقه به چیزهایی که در گذشته مورد علاقه فرد بوده است، عدم مراقبت از خود (برای مثال، دوش نگرفتن و توجه نداشتن به بهداشت فردی، تعویض لباس یا مسواک زدن)، خسته و غمگین بودن، غذا خوردن بیش از حد معمول یا کمتر از آن، بسیار پرانرژی بودن، تند صحبت کردن یا گفتن چیزهایی که منطقی نیست، تغییر سریع احساسات (بین احساس بد و احساس خوب)، خوابیدن طولانی مدت، از دست دادن قرارهای مهم کاری، داشتن مشکل در محل کار یا مدرسه، و داشتن مشکل در روابط شخصی یا خانوادگی.
حال این سؤال مطرح می شود که راه های درمان اعتیاد چه هستند؟ باید گفت که درمان اعتیاد به مواد مخدر شامل گرفتن مشاوره تخصصی، تجویز دارو توسط پزشک یا هر دو است. تحقیقات نشان می دهند که تأمین این شرایط به اکثر افراد بهترین شانس موفقیت برای رهائی از چنگال اعتیاد را می دهد. مشاوره تخصصی می تواند شامل درمان فردی، خانوادگی و/یا گروهی باشد و به فرد کمک می کند تا بفهمد که چرا معتاد شده است؟ بفهمد که چگونه مصرف مواد مخدر رفتار او را تغییر داده است. یاد بگیرید که چگونه با مشکلات خود کنار بیایید تا دیگر به مصرف مواد مخدر برنگردد. بیاموزد که از مکان ها، افراد و موقعیت هایی که ممکن است در وی وسوسه مصرف مواد مخدر را ایجاد کند، اجتناب نماید. مصرف دارو هم می تواند به رفع علائم ترک اعتیاد کمک کنند. داروهایی وجود دارند که مصرف آن به فرد کمک می کند تا عملکرد طبیعی مغز وی دوباره بهبود یابد و هوس مصرف مواد مخدر در افرد کاهش یابد. توجه داشته باشید که اگر فرد یک اختلال روانی همراه با اعتیاد داشته باشد، به عنوان تشخیص دوگانه شناخته می شود، در اینجا درمان هر دو مشکل مهم است و شانس موفقیت فرد را برای ترک اعتیاد افزایش می دهد.
سؤالی که بسیار پرسیده می شود، این است که آیا می توان از مصرف مواد مخدر و اعتیاد پیشگیری کرد؟ پاسخ، بله است. مصرف مواد مخدر و اعتیاد قابل پیشگیری هستند. برنامه های پیشگیری باید در خانواده ، مدرسه، جامعه و انواع رسانه ها آموزش داده شوند تا آگاهی های لازم در رابطه با خطرات مصرف مواد مخدر ایجاد شوند و بتوان از مصرف مواد مخدر و اعتیاد در جامعه جلوگیری کرده یا آن را کاهش داد.
در پایان باید گفت که اعتیاد جرم نیست، طبق تعریف سازمان ملل متحد -دفتر جرم و مواد مخدر- فرد معتاد مجرم نیست؛ بلکه بیمار است و نیازمند کمک برای درمان است. البته، همیشه پیشگیری مهمتر از درمان می باشد و لازم است تا برای پیشگیری از اعتیاد به عنوان مهمترین رویکرد در مصون سازی آحاد جامعه، از حمایت سازمان های مردم نهاد، گروه های محلی و مشارکتهای اجتماعی بهره جست. تبیین نقش سازمان های مردم نهاد در برنامه های پیشگیرانه و مبارزه با مصرف مواد مخدر، با ایجاد حساسیت افزون تر در بین سازمان های مرتبط، ضرورت ایجاد یک نهضت عمومی و فراگیر در پیشگیری از اعتیاد را روشن می کند که با ورود و مشارکت تمام افراد جامعه از جمله خانواده ها و سازمانهای مردم نهاد به عنوان یک سیاست ارجح برای هر دولتی در کشور می باشد.