دکتر فاطمه مهسا کارآموزیان
آمفتامین، برای اولین بار در سال ۱۸۸۷ در آلمان توسط یک شیمیدان رومانیایی (Edeleano, 1887) تولید شد. آمفتامین، محرک سیستم عصبی مرکزی است، اگرچه گاهی آمفتامین مصارف درمانی دارد، اما تولید غیر قانونی آن در آشپزخانه های مخفی هم انجام می شود. نمک آمفتامین، یک سولفات معمولی است که سفید رنگ می باشد، این پودر سفید در آب قابل حل است و به اشکال خوراکی، استنشاقی و یا تزریقی مورد استفاده قرار می گیرد که احساس سیری و سرخوشی را در مصرف کنندگان افزایش می دهد. آمفتامین برای مدت زمان مدیدی به عنوان یک ماده مخدر رایج در اروپا مطرح بود؛ به طوری که مصرف آمفتامین به عنوان دومین دارو محرک پس از کوکائین در اروپا ثبت شد. به ویژه، در شمال و شرق اروپا رایج ترین داروی محرکی که استفاده می شود، آمفتامین است که به مراتب جلوتر از کوکائین بوده و بعد از حشیش قرار دارد. باید گفت که بازار آمفتامین اروپا فرصتی برای تجارتی پرسود برای جنایتکاران است. بخش عمده ای از آمفتامین در آزمایشگاه هایی با عنوان آشپزخانه تولید می شوند که اکثریت آنها توسط گروههای جرائم سازمان یافته در سراسر اروپا ایجاد شده اند (UNODC, 2011). فقدان اطلاعات دقیق در زمینه میزان تولید و مصرف این ماده، بدان معناست که برآورد مقدار مصرف مشخص نیست. طی ۳۰ سال گذشته مصرف قرصهای آمفتامین با لوگو کاپتاگون، از اروپای جنوب شرقی به خاورمیانه بویژه شبه جزیره عربستان گسترش پیدا کرده است. کاپتاگون در اصل علامت تجاری یک محصول دارویی است. داده های پزشکی قانونی موجود نشان می دهند که قرص کاپتاگون مصادره شده عمدتاً ترکیبی از سولفات آمفتامین و کافئین است Interpol, 2014)). تولید سولفات آمفتامین یک فرآیند شیمیایی چند مرحله ای است که شامل یک ماده شیمیایی پیش ساز و طیف وسیعی از مواد و حلال هاست. ماده اصلی پیش ساز آمفتامین BMK است. در تئوری، ۱ لیتر BMK بازده ای در حدود ۱.۴ کیلوگرم سولفات آمفتامین دارد، اما بازده حقیقی آشپزخانه های مخفی زیر ۱ کیلوگرم است. چندین روش برای تولید آمفتامین بکار می رود، اما در اروپا شایع ترین روش سنتزی «لئوکارت» با استفاده از BMK است. به رغم، عملکرد پایین می توان گفت ساده ترین روش است (یوروپل، ۲۰۱۰). کسانی که از نزدیک در آزمایشگاههای مخفی آمفتامین کار می کنند و یا نیروی پلیس زمانی که برای تصرف و توقیف این آزمایشگاهها به آنجا وارد می شوند، با خطر آتش سوزی، انفجار و گازهای سمی مواجه هستند. همچنین، این آزمایشگاهها تهدیدی برای محیط زیست بعلت تولید زباله های شیمیایی در طی فرآیند تولید هستند که تخمین زده می شود، بین ۱۸ تا ۲۴ کیلوگرم زباله شیمیایی از هر ۱ کیلوگرم آمفتامین تولید می شود (۲۰۰۵ NDLERF,).
شواهد نشان می دهند که تولید و مصرف آمفتامین در فنلاند، سوئد، نروژ، لتونی، استونی و لیتوانی شیوع دارد. مقادیر عمده آمفتامین کشف و ضبط شده در اروپا اغلب به شکل پودر و باقیمانده آن به شکل قرص بوده است (UNODC, 2018). مقادیر آمفتامین کشف و ضبط شده، و مراکز تولید منهدم شده نشان می دهند که تولید آمفتامین و قاچاق آن در اروپا به طور گسترده بر چند حوزه جغرافیایی متمرکز است. ۱- منطقه شمال غرب: گزارشهای اروپایی و بین المللی نشان می دهند که منطقه شمال غرب منبع اصلی تولید آمفتامین در بسیاری از کشورهای غرب اروپا از جمله بلژیک، آلمان، اسپانیا، هلند و انگلستان است. آمفتامین از این مناطق به دانمارک، سوئد و نروژ قاچاق می شود، و همچنین، گزارش شده است که در بازارهای مرکزی و اروپای جنوبی از جمله: یونان، ایتالیا، مجارستان، اتریش و کرواسی نیز یافت می شود. ۲- منطقه شمال شرق: تولید و قاچاق آمفتامین بطور قابل توجهی در منطقه شمال شرق، به خصوص در لهستان و به میزان کمتر در لیتوانی و استونی انجام می شود. به نظر می رسد که لهستان که کشوری در منطقه شمال شرق است، بزرگترین تولید کننده آمفتامین است. ۳- اروپای مرکزی: تولید و قاچاق محرک های مصنوعی در مقیاس کوچکتر در اروپای مرکزی و به طور عمده در جنوب آلمان انجام می شود. آلمان هر ساله مقادیر زیادی از کشف پودر آمفتامین را گزارش می دهد. به طور کلی، آمفتامین را می توان یک ماده مخدر اروپایی نامید. داده ها حاکی از آن هستند که اروپا تولید کننده شماره یک این ماده در جهان و مصرف کننده عمده آن هم در جهان است (neweurope, 2022). همچنین، این ماده مخدر به بازارهای خارج از کشور، از جمله آمریکا، آسیای مرکزی، قفقاز، آسیای جنوب شرقی، خاورمیانه، شمال آفریقا و اقیانوسیه قاچاق می شود. بیش از ۴۰۰ آزمایشگاه آمفتامین بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ برچیده شدند که بیشتر آنها در اروپای غربی و مرکزی بودند (Regional_Overview_Europe, 2019).
