آرتیشو
به قلم دکتر فاطمه مهسا کارآموزیان
آرتیشو یا کنگر فرنگی، گیاهی بومی مناطق مرکزی مدیترانه است، ولی در حال حاضر در بیشتر نقاط معتدل دنیا کشت میشود. رومی‌ها در حدود ۲۰۰۰ سال پیش این گیاه را پرورش می‌دادند و از آن بعنوان سبزی در سالاد استفاده می‌کردند. آرتیشو در قرن شانزدهم به انگلستان و فرانسه برده شد و در قرن نوزدهم در آمریکا کشت شد. اکنون کالیفرنیا و سواحل اقیانوس آرام مرکز کشت آرتیشو می‌باشد. کلمه «Artichoke» از کلمه ایتالیایی «Articicco» مشتق شده که، به معنی میوه کاج می‌باشد و آرتیشو هم مانند میوه کاج است. آرتیشو گیاهی است چند ساله و دارای ساقه‌ای راست که ارتفاع آن به حدود یک متر می‌رسد. برگ‌های آن پهن و دراز مانند برگ‌های کاهو است که برنگ سبز تیره است. در انتهای ساقه، میوه آن که بشکل میوه کاج یا سیب فلس‌دار است، مشاهده میشود. گلبرگ‌های آن ضخیم و گوشتی بوده و انتهای آنها مصرف خوراکی دارد. آرتیشو برای رشد احتیاج به آب فراوان دارد. برای خرید آرتیشو دقت کنید که برگ‌ها سفت و سبز و باز نشده باشند. هنگامی که برگ‌های آرتیشو قهوه‌ای است نشان دهنده کهنه بودن آن می‌باشد. فصل رویش آرتیشو معمولا ماههای فرودرین و اردیبهشت است. برگ‌های سالهای اول به ویژه برگ‌های مربوط به پایه‌هایی که هنوز گل نداده‌اند مناسب استفاده دارویی هستند. قسمت مورد استفاده آرتیشو، برگ‌ها و قسمت وسط آن است که بنام قلب آرتیشو معروف است. آرتیشو از نظر طب قدیم ایران گرم و کمی خشک است. این گیاه کبد را تمیز و اعمال کبد را تنظیم میکند، در واقع از جمع شدن چربی در کبد جلوگیری میکند و کسانیکه که کبد چرب دارند بهتر است از آرتیشو استفاده کنند. یرقان مزمن را درمان میکند. ترشح صفرا را افزایش می‌دهد. تقویت کننده بدن است. موجب دفع ادرار میشود. تب‌بر است. در درمان ورم روده مؤثر است و کسانیکه می‌خواهند وزن کم کنند و لاغر شوند می‌توانند هر روز آرتیشو بخورند. سرگیجه را برطرف میکند. مبتلایان به بیماری دیابت می‌توانند با خوردن آرتیشو قند خود را تنظیم کنند. نقرس را برطرف میکند. آرتیشو رگها را تمیز کرده و تصلب شرایین را درمان میکند. در برطرف کردن اگزما موثر است و عصاره آن را اگر به بدن بمالند خارش را برطرف میکند.
برگ‌های خوردنی آرتیشو درای «اینولین»، «اینولاز» و ماده‌ای تلخ بنام «سینارین» و «آنتی اکسیدانت» می‌باشند. در صد گرم آرتیشو پخته شده، ۱۴ کالری انرژی، ۱/۵ گرم پروتیین، ۸۶ گرم آب، ۰/۱ گرم مواد چرب، ۵ گرم مواد نشاسته ای، ۲۲ میلی گرم کلسیم، ۴۰ میلی گرم فسفر، ۰/۶ میلی گرم آهن، ۳۰ میلی گرم سدیم، ۲۵۰ میلی گرم پتاسیم، ۴۰ واحد بین المللی ویتامین A و ۰/۴۰ میلی‌گرم ویتامین B1 و ۰/۲۰ میلی گرم ویتامین B2 و ۰/۶ میلی گرم ویتامین B3 و ۲/۵ میلی گرم ویتامین C وجود دارد.
نحوه مصرف گیاه به صورت ۱- عصاره: برای تهیه عصاره یا شیرابه یا آب گیاه، برگ گیاه را بدون حرارت دادن کوبیده وکمی آب به آن اضافه می‌کنند سپس فشار می‌دهند در این حالت مایعی که از تفاله جدا میشود همان عصاره یا شیرابه است. ۲- پودر خشک: این گیاه بصورت پودر خشک شده استفاده میشود. ۳- جوشانده: برای رفع آب آوردن بدن از جوشانده آرتیشو به مقدار سه فنجان در روز استفاده کنید. ۴- ضماد: برای جلوگیری از ریزش مو، از برگ‌های آرتیشو ضماد تهیه کرده و به سر بمالید؛ می باشد.
توصیه می شود، افرادی که طعم آرتیشو را دوست ندارند اگر بخواهند از مزایای آرتیشو استفاده کنند بایستی قرص یا کپسول آرتیشو را مصرف نمایند. افرادی که به گیاهان خانوادۀ کاسنی حساسیت دارند بایستی از مصرف آرتیشو اجتناب کنند به رغم اینکه، هیچگونه مدرکی دال بر سمیت این گیاه در دوران حاملگی و شیردهی وجود ندارد، با این حال از مصرف بیش از حد آن در طی این دوران بایستی خودداری کرد.
