بدرالزمان قریب؛ زنی که زبانی را زنده کرد
آبتاب، بدرالزمان قریب گرکانی، (۱ شهریور ۱۳۰۸ – ۷ مرداد ۱۳۹۹) زبان‌شناس ایرانی است. او تنها زن از اعضای پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چهره ماندگار و مشاور رئیس این فرهنگستان بود.
او در دانشگاه تهران تحصیل کرد. تلمذ نزد استادان برجسته‌ای چون بدیع‌الزمان فروزانفر، ابراهیم پورداود، جلال همایی، احسان یارشاطر، محمد مقدم و خواندن ادبیات پهلوی و اوستا من را به زبان‌های باستانی علاقه‌مند کرد؛ او در این باره می گوید:
“اما خواندن کتابی از [رولاند] کنت استاد آمریکایی بر این کشش و علاقه افزود، البته تشویق استادانم، پورداود و احسان یارشاطر، هم بی‌ثأثیر نبود… زمانی‌که لیسانس می‌گرفتم، مدارک جدیدی از زبان‌های باستانی ایران کشف شد که برایم جذاب بود… دلم می‌خواست به دانشگاه پنسیلوانیا بروم که کنت آنجا تدریس می‌کرد. به آمریکا رفتم و خوشبختانه موفق شدم از آن دانشگاه، که دانشگاهی کاملاً سنتی در رابطه با متون شرقی بود، بورس بگیرم، اما افسوس موقعی به آنجا رسیدم که کنت فوت کرده بود. ولی این شانس را یافتم که از محضر استادان بزرگ دیگر مانند پرفسور مارک درسدن استفاده کنم. ایشان درمورد ادبیات ایران باستان و سانسکریت کار کرده بود و البته سُغدی هم می‌دانست.”
دکتر قریب بعد از حضورش در دانشگاه تهران کرسی آموزش زبان سغدی را تأسیس کرد و تا زمان بازنشستگی در سال ۱۳۸۱ به آموزش دانشجویان پرداخت. او بر شش زبان باستانی فارسی، اوستایی، فارسی میانه، پهلوی اشکانی، سغدی، سکایی و سانسکریت تسلط داشت و سال‌ها این زبان‌ها را درس می‌داد. وقتی هم شروع به تدریس زبان سغدی کرد، منبعی برای آن نداشت، برای همین وسنتره جاتکه که روایت سغدی داستان تولد بودا است را ترجمه کرد. این مجموعه با عنوان «روایتی از تولد بودا» که به صورت کتاب در سال ۱۳۸۴ چاپ شد.
دکتر قریب از سال ۱۳۷۷ به‌عنوان تنها زن عضو پیوسته‌ی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی انتخاب شد و یک سال بعد مدیر گروه گویش‌شناسی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی شد. فعالیت‌های او بعد از بازنشستگی‌اش در فرهنگستان بیشتر شد و او در سال ۱۳۸۴ مدیر گروه زبان‌های ایرانی و سرپرست طرح فرهنگ واژگان فارسی باستان شد. قریب در سال ۱۳۸۵ به عضویت شورای علمی مرکز دایرهالمعارف اسلامی درآمد و یک سال بعد نیز عضو افتخاری انجمن ایران‌شناسی اروپا شد. او در ماه‌های پایانی عمرش دچار فراموشی شده بود، چیزی یادش نمی‌آمد و کسی را نمی‌شناخت؛ شبیه زبان سغدی شده بود که آن را در ایران زنده کرد. دکتر قریب هفتم مرداد ۱۳۹۹ در تنهایی درگذشت.
