آنچه که باید در مورد رادیوتراپی بدانید!

آبتاب– دکتر فاطمه رجبی پور (فوق تخصص خون و آنکولوژی)- پزشک ممکن است از رادیوتراپی قبل از جراحی برای کوچک کردن سایز تومور، یا از رادیوتراپی بعد از جراحی برای از بین بردن سلول های سرطانی باقی مانده استفاده کند. گاهی رادیوتراپی در حین جراحی به صورت مستقیم وقتی ناحیۀ مورد نظر باز است به آنجا داده می شود. به این روش رادیوتراپیِ حین جراحی گفته می شود. رادیوتراپی می تواند قبل، حین و بعد از شیمی درمانی داده شود. قبل یا حین شیمی درمانی، رادیوتراپی می تواند تومور را کوچک کند و تأثیر شیمی درمانی را بیشتر کند. گاهی شیمی درمانی برای کمک به اثر گذاری بیشتر رادیوتراپی تجویز می شود. رادیوتراپی بعد از شیمی درمانی به منظور از بین بردن سلول های سرطانی باقی مانده انجام می شود. افراد زیادی در رادیوتراپی بیمار و مراقبت های حین آن دخالت دارند. به این گروه تیم رادیوتراپی گفته می شود. آنها با یکدیگر همکاری می کنند تا بهترین و مناسب ترین درمان و مراقبت ها را برای بیمار فراهم بیاورند. این تیم شامل:

Radiation Oncologist: این پزشک در استفاده از رادیوتراپی برای درمان سرطان تخصص دارد. او میزان دوز رادیوتراپی، و طراحی درمان را مشخص می کند، وضعیت بیمار را هنگام درمان پیگیری می کند و به کنترل عوارض جانبی یا جلوگیری از بروز آنها کمک می کند. او با سایر افراد تیم درمانی همکاری نزدیکی دارد. بعد از اتمام رادیوتراپی، اُنکولوژیست وضعیت بیمار را پیگیری می کند. در این پیگیری ها و ملاقات ها پزشک تأثیر رادیوتراپی و عوارض رادیوتراپی را ارزیابی می کند.

Nurse Practitioner: این پرستار، آموزش های بسیار پیشرفته ای دیده است. او شرح حال بیمار را می گیرد، بیمار را معاینه فیزیکی می کند، دستور به انجام آزمایش می دهد، عوارض جانبی را کنترل می کند و از نزدیک پاسخ بیمار به درمان را بررسی می کند.  بعد از درمان رادیوتراپی  این پرستار ممکن است وضعیت بیمار را پیگیری کند و تأثیر درمان و عوارض را بررسی می کند.

Radiation nurse: این پرستار مراقبت های لازم پرستاری را در حین رادیوتراپی برای بیمار فراهم می کند. او با سایر افراد تیم درمانی همکاری می کند. او با بیمار در مورد رادیوتراپی صحبت و به او در کنترل و برخورد با عوارض جانبی کمک می کند.

رادیوتراپیست: این شخص در همۀ جلسات رادیوتراپی با بیمار است. او وضعیت بدن بیمار را تنظیم می کند و دستگاه را برای درمان به راه می اندازد و از این که بیمار دوز تجویز شده را کاملاً دریافت می کند اطمینان حاصل می کند.

سایر افراد: تیم درمانی می تواند شامل یک متخصص تغذیه، فیزیوتراپیست، مددکار اجتماعی و سایر افراد باشد.

بیمار: بیمار هم جزئی از تیم رادیوتراپی است. او باید در تمام جلسات رادیوتراپی به موقع حاضر شود، اگر درد داشت به پزشک یا پرستار خود بگوید، به توصیه های پزشک یا پرستار در مورد مراقبت هایی که باید انجام دهد عمل کند، مانند: مراقبت از پوست خود، نوشیدن مایعات، خوردن غذاهایی که توصیه می شود و حفظ وزن. بیمار باید در تمام جلسات رادیوتراپی به موقع حاضر شود.  

آیا رادیوتراپی درمان هزینه بر و گرانی است؟ بله، رادیوتراپی بسیار هزینه بر است. چون در آن از دستگاه های پیچیده استفاده می شود و افراد زیادی در تیم درمانی دخیل هستند. هزینۀ دقیق رادیوتراپی به هزینۀ تیم درمانی محل زندگی فرد، نوع رادیوتراپی که می گیرد و تعداد درمان هایی که نیاز دارد؛ بستگی دارد. بیمار بهتر است با بیمۀ خدمات درمانی در مورد این که کدام خدمات را تحت پوشش خود قرار می دهد، صحبت کند. بیشتر بیمه ها هزینۀ رادیوتراپی اعضای خود را پرداخت می کنند. برای اطلاعات بیشتر بیمار باید دفتر خدماتی قسمتی که درمان می شود صحبت کند.

آیا باید در حین رادیوتراپی از رژیم غذایی خاصی پیروی کرد؟ بدن بیمار در حین رادیوتراپی انرژی زیادی برای بازسازی و بهبودی صرف می کند. خیلی مهم است که کالری و پروتئین کافی به بدن بیمار برسد تا وزنش در آن زمان حفظ شود. او باید از پزشک خود در مورد نیاز به پیروی از رژیم خاصی در حین رادیوتراپی سؤال کند. صحبت با یک متخصص تغذیه می تواند کمک کننده باشد. رادیوتراپیست برای مشخص کردن محل درمان، روی پوست علامت های کوچکی (تَتو یا جوهر) می گذارد. بیمار باید در طول رادیوتراپی این علامت ها را داشته باشد. رادیوتراپیست هر روز از آنها برای آن که از صحیح بودن وضعیت بدن بیمار اطمینان پیدا کند استفاده می کند. تتو ها به اندازۀ خال های بسیار کوچکی هستند و تا آخر عمر بیمار بر روی پوست باقی می مانند، اما علامت های جوهری با گذر زمان محو می شوند. بیمار باید مراقب باشد که آنها را برندارد و اگر کمرنگ یا محو شدند به رادیوتراپیست اطلاع دهد. ممکن است بیمار به قالب گیری از بدن احتیاج داشته باشد. این قالب پلاستیکی باعث می شود تا از حرکت بدن در حین درمان جلوگیری شود. همچنین، به تشخیص اینکه وضعیت بیمار به صورت همیشگی است کمک می کند. اگر سر بیمار باید رادیوتراپی شود، به ماسکی احتیاج پیدا خواهد کرد. ماسک دارای روزنه های زیادی است، و می توان نواحی چشم ها، بینی و دهان ماسک را برید. این ماسک به تختی که بیمار روی آن قرار دارد متصل می شود. ماسک از حرکت سر جلوگیری می کند و در نتیجه هر روز وضعیت سر بیمار یکسان است.

بیمار باید هنگام رادیوتراپی چه بپوشد؟ بیمار باید لباس هایی لطیف و نخی و راحت بپوشد. او باید لباس هایی بپوشد که به راحتی بتواند آنها را به راحتی از تن خارج کند، چون نباید روی فیلد هنگام درمان لباس یا پوششی قرار داشته باشد. بهتر است لباس های چسبان، یقه بسته یا کمربند در نزدیکی منطقۀ درمانی نداشته باشد. همچنین بیمار نباید رو یا نزدیک سطح درمانی زیورآلات، باند، پودر، لوسیون یا دئودورانتی قرار دهد و نباید قبل از درمان از صابون و شوینده های معطر استفاده کند.

هنگام درمان چه اتفاقی می افتد؟ از بیمار خواسته می شود که ناحیۀ درمان را برهنه کند یا گان بپوشد. از او خواسته می شود به محل درمان برود. بسته به ناحیۀ تومورال، ممکن است برای درمان روی صندلی بنشیند یا روی تخت بخوابد. رادیوتراپیست به کمک قالب بدن بیمار و یا علامت های روی پوست وضعیت بدن او را تنظیم می کند. ممکن است بیمار نورهای رنگی روی بدن و علامت های روی آن ببیند. این نورها بی خطر هستند و به درمانگر کمک می کنند تا هر روز بتواند وضعیت بدن بیمار را تنظیم کند. در حین درمان بیمار باید کاملاً ثابت و بی حرکت باشد. می تواند مانند همیشه نفس بکشد و نیازی نیست که نفس خود را حبس کند. رادیوتراپیست قبل از آنکه درمان شروع شود، اتاق را ترک می کند. او به اتاق کنترل می رود و بیمار را از طریق صفحۀ تلویزیونی تحت نظر قرار می دهد؛ به همین دلیل بیمار نباید احساس تنهایی کند. رادیوتراپیست می تواند صدای او را بشنود و با او از طریق بلندگوهای اتاق درمان گفتگو کند. اگر بیمار احساس ناراحتی یا بیماری کرد باید رادیوتراپیست را در جریان بگذارد. پرتو نه بویی دارد، نه شنیده می شود و نه دیده می شود. درمان حدود ۵-۱دقیقه طول می کشد. اگر بیمار با IMRT درمان می شود، ممکن است درمانش بیشتر طول بکشد. درمان ممکن است در صورتی که نیاز به بازبینی وضعیت بدن بیمار باشد مدت بیشتری بیانجامد.

آیا رادیوتراپی بیمار را رادیواکتیو می کند؟ خیر، رادیوتراپی خارجی افراد را رادیواکتیو نمی کند. بیمار می تواند به راحتی در تماس با سایر افراد حتی کودکان و زنان باردار باشد و هیچ خطری وجود ندارد.

رادیوتراپی داخلی چیست؟ رادیوتراپی نوعی درمان است که در آن منبع پرتو داخل بدن قرار می گیرد. یک نوع رادیوتراپی داخلی، بِراکی تراپی (Brachytherapy)نام دارد. در براکی تراپی، منبع پرتوی جامد است و به صورت دانه هایی، نوار یا کپسول می باشد که در بدن در ناحیۀ سرطانی یا اطراف آن قرار داده می شود. این روش باعث می شود که بتوان دوز بیشتری را به قسمت محدودتر و کوچک تری از بدن برساند. پرتورسانی داخلی می تواند به صورت مایع هم باشد. پرتورسانی مایع می تواند با نوشیدن آن، بلع یک قرص یا به صورت درون وریدی باشد. مایع پرتودار در جستجوی سلولهای سرطانی در بدن به گردش در می آید و آنها را از بین می برد. براکی تراپی را می توان برای افراد مبتلا به سرطان های سر و گردن، پستان، رحم، سرویکس (گردن رحم)، پروستات، کیسه صفرا، مری، چشم و ریه استفاده کرد.