تامین آب کشاورزی و شرب با احیاء و بازسازی و توسعه قنوات و چشمه سارهای ایران
آبتاب– مهندس حسن اشرف گنجوئی (کارشناس رسمی و محقق تأمین آب)- تحقیقات کارشناسی انجام شده از بیش از سه هزار رشته قنات استان کرمان به روش بازدید صحرائی، تهیه گزارش، عکس، فیلم، مصاحبه از سی درصد قنوات (بم، فهرج، نرماشیر، ریگان، ده بکری، کهنوج، عنبرآباد، ساردوئیه، جبال بارز شمالی و جنوبی، راین، گلباف، کشیت، اندوهجرد، شهداد، […]
آبتاب– مهندس حسن اشرف گنجوئی (کارشناس رسمی و محقق تأمین آب)- تحقیقات کارشناسی انجام شده از بیش از سه هزار رشته قنات استان کرمان به روش بازدید صحرائی، تهیه گزارش، عکس، فیلم، مصاحبه از سی درصد قنوات (بم، فهرج، نرماشیر، ریگان، ده بکری، کهنوج، عنبرآباد، ساردوئیه، جبال بارز شمالی و جنوبی، راین، گلباف، کشیت، اندوهجرد، شهداد، گودیز، تکاب، کوهپایه دوران، دهران، مزار شاه، تیکدر، کوهساران، بریم راور، فیض آباد، سربنان، زرند، کوهبنان، خنامان رفسنجان، جوادیه-الاهیه-فلاح، انار، بردسیر، بافت، ارزوئیه، دولت آباد، قادرآباد، بناب، بنابدان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، فارس، البرز، خراسان، آذربایجان شرقی و غربی، خوزستان، ایلام، یزد، اصفهان) از مادرچاه تا مظهر قنات با در نظر گرفتن موازین فنی-مهندسی موقعیت مادرچاه و بخش تران قنات نسبت به ساختار زمین شناسی منطقه و کوهستانی بودن آنها، ریزش های جوی و نوع آنها (باران یا برف) موارد ذیل را تائید و اثبات می نماید.
۱- بیش از ۹۵ درصد قنوات استان کرمان و کل کشور قابلیت احیاء و بازسازی و توسعه برای افزایش آبدهی را دارند. برآورد میانگین افزایش آبدهی قنوات بعنوان پایلوت در استان کرمان پس از تهیه شناسنامه قنات، کار کارشناسی و پیدا کردن شناخت از نارسائیها، و انجام عملیات اجرائی بازسازی هر رشته قنات براساس اولویت های اجرائی تعین شده بین ۳۰ الی ۴۰ لیتر در ثانیه خواهد بود. میزان آبیکه قادر به تحولات ذیل در استان می باشد.
۲-۱- آن دسته از قنواتی که توسط خیرین و نیکوکاران به آبفا واگذار شده و یا در تملک و اجاره آنها هستند با احیاء و بازسازی و توسعه قادر خواهند شد که همچون گذشته و حتی با آبدهی بهتر با تامین آب شرب روستاها و شهرها بحران تامین آب شرب را مهار نمایند.
۲-۲- آن دسته از قنواتی که مالکان و بزرگان استان به اوقاف محول نموده و در اثر سهل انگاری و بی تفاوتی از مدار خارج شده اند مجدداً به چرخه تامین آب برگشته و قابلیت بهره دهی برای کشاورزان و حق آبه بران ذینفع پیدا کنند.
۳-۲- همه قنوات متعلق به آستان قدس که به هر دلیل از مدار خارج شده اند، بازبینی شده و مقدمات احیاء و بازسازی و توسعه آنها فراهم گردد.
۳- در صورتیکه میزان افزایش آبدهی بطور میانگین حداقل سی لیتر در ثانیه برای هر رشته قنات در نظر گرفته شود، از قنوات موجود استان می توان پس از انجام موارد فنی-مهندسی علمی و کارشناسی منطبق بر فن و تکنولوژی روز ۳۰*۳۰۰۰ = ۹۰۰۰۰ لیتر در ثانیه، درست در سه هزار نقطه تمدنی قناتی تدوین و تنظیم شده در سراسر استان احیاء و با ایجاد اشتغال و تولید جهش تولید با مشارکت مردمی را هم در مرحله احیاء و بازسازی و هم ایجاد هماهنگی برای تولید محصولات کشاورزی تضمین و اجرائی نمائیم.
لازم به توضیح است که مقدمات بهره برداری از آب قنوات با استفاده از آخرین پیشرفت های فنی- مهندسی آبیاری های نوین انجام گردد.
۴- تاکید میشود که قنوات احداث شده بواسطه درک صحیح و ارزشمند کارگزاران اولیه به گونه ای مادر چاه و بخش تران آنها طراحی و اجرا شده که توان همزیستی مسالمت آمیز را با تغییرات آب و هوائی، کاهش و یا افزایش بارندگی، خشکسالی و ترسالی را بصورت بنیادی داشته و دارند. حفاظت و نگهداری از آنها تا آنجا منفی بوده که تئوریسینهای معتقد به بی خاصیت بودن قنوات را میدان ترک تازی ویژه داده است. به عبارت بهتر، اگر این فرصت را در عصر پیدایش و راه اندازی قنات، هزاران سال قبل پیدا میکردند، امروزه واژه ای به نام کاریز یا قنات و یا روشی به این شکل در دائره المعارف تامین آب آبیاری ثبت نشده بود.
۵- تحقیقات کارشناسی بیشتر از مناطق کوهستانی گسترده سراسر کشور و محک زدن آنها با قنوات موجود از مرحله شناسایی تا مرحله طراحی و اجرا، اثبات می کند که کشور ایران قادر به احداث قنوات جدید به تعدادی هستیم که بحران آب موجود در بخش کشاورزی و شرب را بصورت ریشه ای حتی برای نسل های آینده مهار نمائیم.
۶- باید قبول کنیم که خواسته و یا ناخواسته خودمان را در مقطعی از تاریخ تامین آب کشورمان قرار داده ایم، که آب سفره های زیرزمینی را تا حد قلا نمودن یا صد در صد تخلیه نموده ایم. تخلیه آب از چاه های عمیق با عمقی بیشتر از ۲۰۰ یا ۳۰۰ متر برای تامین آب کشاورزی و یا شرب و نیز نوع مصالح چنین اعماقی و اثرگذاری آنها روی کیفیت آب که در حال حاضر به مصرف شرب مردم می رسند. دیگر آنقدر تلفات انسانی را با سنگ کلیه ها و یا امراض مرتبط بالا برده و می برد که تنها و آخرین راه نجاتمان اعتراف به فاصله گرفتن از اصل و اساس فرهنگ تامین آب از چشمه سارها و قنوات و برگشت به [مصداق هر کسی کو دور ماند از اصل خویش / باز جوید روزگار وصل خویش] تامین آب کشاورزی و شرب با احیاء و بازسازی و توسعه قنوات و یا از مناطق کوهستانی به شیوه قنات- کوه (بیدانجیر) شده ایم.
۷- در استانمان و همینطور در کشورمان ضرورت دارد که به کار بهره برداری از آب سفره های زیرزمینی برای مصارف صنعتی به گونه ای که برای مثال در ذوب مس یا گل گهر مشاهده میشود، خاتمه داده و آب مورد نیاز آنها را از دریا تهیه نمائیم.
۸- از آنجائیکه با اجرای طرح چاه بجای قنات، تعهدنامه ها بر این منوال بوده که با واگذار نمودن چاه، قنات آزاد و در اختیار وزارت نیرو قرار داده شود. آمار آنها را اخذ نموده و با احیاء و بازسازی آنها برای آب کشاورزی و یا شرب بر حسب تشخیص برنامه ریزی و اقدام شود.
۹- اعتبار مورد نیاز برای قنوات موجود؛ قنوات مناطق کوهستانی اغلب با طول کمتر از یک کیلومتر هستند و تمرکز کار احیاء و بازسازی و توسعه آنها در بخش مادرچاه و تران میباشد، قنواتی همچون شهداد، اندوهجرد، راین، تهرود، بم، فهرج طولانی و برای توسعه بخش تران و خشکان آنها بایستی چاره اندیشی شود. بررسیهای صحرایی بیشتر نشان میدهد که برای قنوات بطور میانگین برای هر رشته قنات دو میلیارد تومان پول نیاز میباشد. بطور مثال در استان کرمان ۳۰۰۰×۲ برابر میشود با ۶۰۰۰ میلیارد تومان برای ۹۰۰۰۰ لیتر در ثانیه آب پایدار و ماندگار.
توجیه اقتصادی: روشهای تجربه شده برای تامین آب با حفر چاههای ژرف که مبلغ هزینه شده برای هر حلقه چاه ۲۵میلیارد تومان و سرنوشت تامین آب نامعلوم میباشد، همینطور سایر روشها اثبات میکند که تنها راهکار تضمینی (و یا پدآفند غیر عاملی بسیار مستحکم) برای تامین آب کشاورزی و یا آب شرب استان کرمان و یا کل کشور، ورود به کار احیاء، بازسازی و توسعه بیش از ۴۵۰۰۰رشته قنات کشورمان میباشد.
۱۰- اعتبار مورد نیاز برای تامین آب به روش قنات-کوه (بیدانجیر)؛ پس از انجام امور کارشناسی و تعیین گزینه برای احداث قنات-کوه بایستی کار حفاری کوره یا تونل به قطر یک الی یک و نیم متر را آغاز نمود. موقعیت محل به گونه ای استادانه بایستی گزینش شده باشد که با اولین سانتیمترهای حفاری آب لابلای درزها، شکافها، گسلها آشکار و جاری گردد.کار ادامه حفاری منوط به نیاز آبیمان دارد. ولی تجربیات بدست آمده از طرحهای اجرا شده اثبات نموده که به ازا هر یکصدمتر حداقل بین ۳۰ الی ۴۰ لیتر در ثانیه آب استحصال میگردد. انتخاب گزینه در منطقه کوهستانی گسترده، تضمین تامین آب دائمی و لاینقطع را برای قرنها همچون قنوات پایدار را میدهد.فرض بر اینکه نرخ حفاری به ازا هر متر در شرایط کنونی ۱۰میلیون تومان باشد، هزینه یکصد متر به یک میلیارد تومان می رسد.به عبارت بهتر هزینه هر لیتر درثانیه به یکصد میلیون تومان برآورد میگردد.
۱۱- کاربرد طرح قنات -کوه در توسعه قنوات موجود؛ تحلیل کارشناسی از بنیان و اساس کار قنات و قنات داری اثبات میکند که در چنین طرح و عملیات اجرائی فنی-مهندسی پیچیده وشگفت انگیز، ابزارکارها یا وسایل قابل تولید و دسترسی عصر و زمان قرنها قبل و توان تولید آنها هم تعیین کننده بوده است. به عبارت بهتر هرگز توان احداث کوره در سنگ یا کوهستان را سرمقنیان و استادکاران نداشتند. لذا ناگزیر بودند که راهکارها را متناسب با ابزار کارشان انتخاب و اجرائی نمایند. حالا با وجود ابزارکارهای پیشرفته سنگبری وامکان هوادهی برای کار حفاری کوره های قنات-کوه نیازی به حفر
چاههای میله ای شامل قنوات نمیباشند و بخوبی میتوانیم بیش از ۴۵۰۰۰ رشته قنات موجود کشورمان را از ناحیه مادرچاه و درست در امتداد کوره قنات (در کوهستانهائی که مادرچاه حفاری شده) به اندازه ۲۰۰ متر و یا بیشتر امتداد داده و به تناسب موقعیت ساختار زمینشناسی منطقه تا ۵۰ لیتر در ثانیه به آبدهی هر رشته قنات بیافزائیم. این روش و متدولوژی میتواند تحولی زیربنایی در تامین آب کشاورزی کشورمان ایجاد نموده و روحیه حیات و امیدواری را با یاری خداوند متعال و استعانت از دانش و تجارب نیاکانمان وضعیت ناامید کننده موجود را بصورت غیر منتظرهای تغییر داده و سال جهش تولید با مشارکت مردمی را معنی بخشیم.