آبتاب، مهندس حسن اشرف گنجویی، کارشناس رسمی و محقق تأمین آب، نوشت: پس از هماهنگی های لازم با مدیران آبفای شهرستان کرمان و چترود در مورخ ۲۳/۳/۱۴۰۲ به منطقه عزیمت و گزارش مشاهدات به شرح ذیل می باشد:
۱- مقدمه: سرآسیاب شش، هوتک، معزآباد، چترود، سردر، بُندر، همقاوند، پاسیب، تنگل سبی، موقعیت های کوهستانی شهرستان کرمان هستند. تامین آب در همه مناطق مطروحه تا قبل از راه افتادن پدیده چاه و چاه زنی از قنوات و چشمه سارها صورت می گرفته، و این منابع آبی آب کشاورزی و آب شرب را تامین می کردند، ولی بتدریج با معنی پیدا کردن حفر چاه و فاصله گرفتن از حفاظت و نگهداری قنوات و چشمه سارها، تمرکز تامین آب کشاورزی و شرب به سمت چاهها سوق پیدا کرد. در شرایط کنونی با فشار بر روی استخراج آب سفره های زیرزمینی، حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق و تخلیه آب سفره های زیرزمینی، بن بستی ایجاد شده که دیگر تامین آب شرب با حفر چاه جایگاهی در ذائقه مردم بواسطه بالا بودن EC و یا تغییر طعم و مزه آب در اعماق پایین تر زمین را ندارد؛ ولی بررسی های کارشناسی بیشتر از پتانسیل های آب آنهم آب قنوات و یا چشمه سارها برای تأمین آب شرب بسیار امیدوار کننده و قابل پیگیری می باشد.
۲- بازدید از قنات شاه: این قنات تامین کننده آب شرب هوتک بوده مادر چاه آن در مجاورت سردر واقع شده است. طول قنات هشتصد و پنجاه متر و آب تخلیه شده از مظهر قنات مستقیماً به منبع آب شرب هوتک و معزآباد منتهی و از آنجا وارد مدار شبکه می گردد.
۲-۱-مکانیزم فنی- مهندسی تامین آب قنات شاه: با تحقیقات محلی انجام شده مادر چاه این قنات در حال حاضر نامشخص و علی رغم تاکید بر پیدا کردن محل آن، در سطح زمین آثاری دیده نشد. ولی چاهی با عمق پنجاه نیز وجود دارد که از آن به بعد به سمت مظهر قنات چاه های میله ای و کوره قنات قرار داشته و زه آبهای حوالی مادرچاه را به طرف مظهر قنات هدایت می نمایند. موقعیت بخش تران در انحناء ساحل سمت چپ رودخانه فصلی سردر قرار گرفته، رودخانه ای که خط القعر زیر حوزه آبریز سردر و با وسعت بیش از یکصد کیلومتر مربع کلیه سیلابها و زه آبهای دائمی، از این نقطه تخلیه می شوند. سیلابهائیکه بسرعت از مسیر رودخانه به سمت دشت چترود جریان یافته و به رودخانه فصلی شور می پیوندند، نیز همه زه آبها و یا آب های پایه پس از عبور از این محل به سمت پایین دست جریان می یابند، بنابراین نقطه انتخاب شده برای گمانه اولیه و راه اندازی بخش تران در مستعدترین و آبدارترین بخش رودخانه انجام شده و به همین علت قنات از آبدهی بیش از پنجاه لیتر بر ثانیه براساس شیب و داغ آبها، برخودار بوده است؛ ولی متاسفانه نداشتن برنامه لایی روبی به موقع، ریزش های داخلی کوره قنات، ورود رسوبات رودخانه ای در مادر چاه و بعضی از چاه های مجاور آن، کم کم آبدهی قنات را به شدت کاهش داده است. در بخش انتهائی کوره قنات با جمع شدن بیشتر آب در کوره ای که از مجاورت ساحل سمت چپ رودخانه فصلی عبور می نماید قبل از اینکه آبهای جاری شده در کوره قنات به منبع آب منتقل شوند به سمت رسوبات درشت دانه رودخانه ای نفوذ و سبب کاهش بیشتر آب هدات شده به منبع می گردد.
۲-۲-راهکارهای بازسازی: بازسازی این قنات دقیقا از چاه موجود با عمق پنجاه متر آغاز میگردد. به این ترتیب که مقنی پس از ورود به عمق پنجاه متری مسیر اصلی کوره قنات را با توجه به واریزه ای بودن آنها ردیابی و تخلیه می نماید، با تدوام اینکار مسیر کوره به سمت سایر چاههای بخش تران و مادرچاه هموار میگردد. احداث دستک‌های جانبی به طرف بستر رودخانه در افزایش آبدهی موثر خواهند بود. به این ترتیب میتوان قنات را بازسازی و آبدهی آنرا به چهل لیتر در ثانیه افزایش داد.
۲-۳-اعتبار مورد نیاز برای بازسازی و توسعه این قنات بستگی به توان مالی کارفرما دارد، ولی میتوان با سیصد میلیون تومان کار را شروع نمود.
۳–دره کمانوئیه:
دره کمانوئیه، نیز زیر حوزه آبریز دیگری از حوزه آبریز رودخانه شوری می باشد، که مجموعه سیلابهای این ریز حوزه و همه ریز حوزه های آبریز طول مسیر پس از عبور از شهرستان زرند به باتلاق بافق یزد منتهی می شدند. سراسر دره کوهستانی مرتفع و پر از آبراهه هائی که جریانات سیلابی را به سمت رودخانه شور هدایت می نمایند.
۳-۱-تامین آب در دره کمانوئیه:
تامین آب در این دره صرفاً بوسیله قنات صورت می گرفته، قنواتی که از توان آبدهی بسیار بالایی برخوردار و در عصر و زمان خود یعنی قرنها قبل که دائر و راه اندازی شده اند، بزرگترین منابع تامین کننده آب اعم از کشاورزی و یا شرب محسوب می شدند. از زمان رونق گرفتن پدیده چاه و چاه زنی، بی توجهی به این قنوات بشدت افزایش یافته تا جائیکه بازدیدهای انجام شده از کلیه قنوات دره نشان می دهد که حتی حق آبه بران فعلی محل مادرچاهها را که با رسوبات رودخانه ای پر شده اند نمی دانند. همه این قنوات به نوعی از مدار خارج شده و یا آبدهی بسیار کم در حد پنج الی ده لیتر در ثانیه را دارند. از آنجائیکه حق آبه بران بواسطه محدودیت مالی قادر به بازسازی این قنوات نیستند ولی حاضرند که با توافق محضری همه قنوات را در اختیار آب و فاضلاب قرار داده پس از بازسازی سهم بر باشند.
راه اندازی چهار رشته قنات بازدید شده و توسعه آنها امکان تخلیه آب به اندازه سی لیتر در ثانیه از هر قنات را فراهم می نماید. به عبارتی می توان پس از تامین آب حق آبه بران هشتاد لیتر در تامین آب را برای آب شرب آزاد نمود که متاثر از خشکسالی و کاهش بارندگی نباشند.
دسترسی به هشتاد لیتر در ثانیه آب شرب در دره کمانوئیه یعنی تامین آب شرب پایدار و تضمین شده برای قرنهای آینده شهر چترود.
۴-چشمه سارهای لالائی
در قسمت بالادست روستای کمونوئیه چشمه سارهائی وجود دارد که در سراسر سال آبدار هستند. این چشمه سارها در دامنه کوهستانهای گسترده با ساختار زمین شناسی کنگومرائی واقع شده، که میتوان با احداث قنات کوه با کوره ای به قطر یک متر و بیست ساتی متر و طول یکصد متر سی لیتر در ثانیه آب از آن تخلیه نمود. آبی که به صورت پایدار می توانند تامین کننده آب شرب باشد.
۵- شناسائی محل سد خاکی
در محلی با مختصات ۴۹۹۶۴۵ =X و ۳۳۸۴۱۴۷ =Y
و ارتفاع از سطح دریا ۲۱۸۳ متری گزینه ای برای احداث سد خاکی شناسایی شد. در این محل عرض دره در بستر رودخانه سی متر می باشد. با ساختمان سدی به ارتفاع سی متر و طول تاج یکصد و پنجاه متر می توان دو و نیم الی سه میلیون متر مکعب از سیلابهائیکه وسیله خسارت و خرابی در پایین دست می شوند در این مخزن ذخیره و برای تامین آب شرب چترود از آن استفاده نمود. لازم به توضیح است که ذخیره سازی در این محل مزاحمتی برای روستاهای بالادست محل سد نداشته و با فراهم شدن شرایط برای گردشگری و تفریح و یا پرورش ماهی مجموعه روستاها از بن بست فعلی بیرون آمده و رونق و جلوه ویژه ای پیدا خواهند کرد.
