به اعتلای کشورمان معتقدیم

تأمین آب با احیاء و بازسازی قنات ارزوئیه

     مهندس حسن اشرف گنجوئی – کارشناس رسمی و محقق تأمین آب

ارزوئیه از اراضی مهم کشاورزی استان کرمان محسوب میشود. ارزوئیه را سرزمین برنج هم معنی کرده و به آن لقب انبار غله استان کرمان و یا سرزمین خوشه های طلائی اطلاق نموده اند. قنات ارزوئیه رشته قناتی منحصر به فرد، مشرف به ارزوئیه، دایر که در حال حاضر پشتوانه مطمئنی برای تأمین آب بخشی از اراضی آبخور موروثی قنات می باشد. مستثنیات و یا وسعت اراضی آبخور تنها قنات ارزوئیه ۸۵۰ هکتار بوده که در سالهای گذشته وسعت اراضی تحت کشت به دلیل کاهش آبدهی قنات ارزوئیه به ۴۰ هکتار کاهش یافته است. تحلیل مهندسی قنات به شرح ذیل قابل ارائه می باشد. 

      پایگاه خبری آبتاب (WWW.ABTAAB.IR):

     ۱- طول قنات: طول قنات ارزوئیه از مادرچاه تا مظهر قنات مجموعاً ۴۸۰۰ متر است. طول قنات دو بخش دارد: بخش اول از مظهر قنات تا چاه معروف به چاه نردبانی، و بخش دوم از چاه نردبانی تا مادرچاه. 

     ۲- مظهر قنات: محل آزاد شدن آب از کوره قنات در مجاورت رودخانه ای فصلی واقع شده، بطوریکه پس از هر سیلاب با فرسایش پس رونده تخریب تدریجی کوره قنات را از محل مظهر قنات سبب می شده. در این محل از بند انحرافی بتنی مناسب و زیرگذری بصورت کانال مسقف اجرا و استفاده می شود، بطوریکه تخریب کوره قنات را متوقف نموده است.البته پائین دست بند انحرافی احتیاج به ترمیم و تقویت در محل تکیه گاهها را دارد. برای انتقال آب با دبی حداکثری کانال بتنی ساخته شده،کانال بتنی مقطع ذوزنقه ای قبل از احیاء و بازسازی بخش اول کوره قنات طراحی و اجرا شده با آبدهی اولیه یا پس از احیاء قنات تنظیم نشده است. این مسئله باعث سرریز شدن آب قنات از دیواره های کانال و ایجاد تلفات آبی می گردد. بازدید صحرائی از سرتاسر کانال ساخته شده هرنج قنات، تلفات آبی بیشتری را نشان می دهد. در صورت بی توجهی و عدم برنامه ریزی برای رفع این قبیل معایب محسوس و با شدت گرفتن تخریب و فرسایش کانال آبدهی قنات بشدت کاهش می یابد. 

     ۳- آسیابهای آبی: در مسیر هرنج قنات هشت باب آسیاب آبی وجود داشته که آثار آنها باقیمانده، موقعیت آسیابها را برای آرد نمودن گندم، به گونه ای طراحی و اجرا نموده اند که به خوبی می توان با تمهیدات  کارشناسی آنها را بازسازی و با سایر ویژگی های طبیعی کانون گردشگری ارزشمندی را راه اندازی نمود. 

     ۴- مادر چاه قنات: انتخاب مادرچاه قنات در پهنه ای نعل اسبی که منتهی الیه آن سراسر کوهستانی با شیب مناسب نسبت به محل مادر چاه، همراه با رسوبات درشت دانه با ته نشستهای ناشی از رسوبگذاری و فرسایش مسیر رودخانه های فصلی نماد مهارت و توان ارزیابی نیاکانمان می باشد. گستردگی پهنه وانتخاب مادر چاه منطبق بر پیشرفته ترین فنون علمی و مهندسی توسط افراد و شخصیت هائی صورت گرفته که در عصر خود استاد دانشگاهی نداشته و ادعائی هم در این زمینه نداشته اند. موقعیت مادر چاه متناسب با عصر و زمان حفر شده و امکانات محدودی که داشته اند، نیاز آبی، تولید محصولات زراعی هزار بار بیشتر بوده، بطوریکه حتی در عصر حاضر هم ارزش و جایگاه خود را بعنوان منبع تأمین کننده گواراترین آب دائم و پایدار حفظ نموده است، ولی با شرایط کنونی که نیاز شدید به آب شرب و کشاورزی پس از جواب کردن و قلا نمودن آب سفره های زیرزمینی رسیده ایم، از نقطه مادر چاه قنات به طول دو کیلومتر قادر به نوکنی و افزایش کوره قنات از چهار کیلومتر به شش کیلومتر هستیم؛ بدین ترتیب می توان آبدهی قنات پس از بازسازی و احیاء مرمت کامل تا دوبرابر افزایش دهیم. 

     ۵- چاه های میله ای قنات: چنانچه اشاره شد چاه های میله ای قنات دو بخش هستند. بخش اول از مظهر تا چاه نردبانی  و بخش دوم از چاه نردبانی تا مادر چاه. 

     ۱-۵. بازیدهای صحرائی که مکرر از بخش دوم نشان می دهد که قنات در این قسمت نخ های متعددی داشته که سرانجام در محل چاه داغنردبانی یکی می شدند. همه چاه های میله ای به قدمت عمر قنات که حق آبه بران و مالکان آنرا بیشتر از هزار سال اعلام می نمایند. بتدریج تحت تاثیر ریزش های جوی، سیلابهای ناشی از آبراهه ها و یا رودخانه های فصلی با دبی کمتر، تحت تأثیر قرار گرفته و از فرم اولیه با قطر یک الی یک و نیم متر خارج و در بعضی از موارد قطر آنها به پنج متر می رسد. به عبارت بهتر فرسایش و تخریب تدریجی سیب ریزش دیواره های چاههای میله ای و در حین انتقال، آنجائیکه آب کوره قنات توان انتقال آنها را نداشته بر روی هم انباشته شده و کوره قنات را مسدود نموده اند. انسدادهای این چنینی سبب پس زدن آب در کوره قنات و تشدید ریزش های جانبی کوره قنات بوده است. تأسف و تعجب در بی توجهی همه مسئولین بلند پایه ای بوده است که در هر عصر و زمان برای افزایش تولیدات کشاورزی به چگونگی بازسازی و راه اندازی جریان آب کوره قنات فکر نمی کرده اند. در حال حاضر، این بخش از کوره قنات به سرعت در جهت تخریب و بائر شدن پیش می رود. اقدام به موقع برای به روز نمودن این قسمت از قنات از جهت کول گذاری بخشهای ریزشی، طوقه چینی و خاتمه بخشیدن به فرسایشهای جانبی و چاه های میله ای شرایط را برای افزایش آبدهی قنات تا یکصد و پنجاه لیتر در ثانیه در بخش مادر چاه تا چاه نردبانی اضافه می نماید. 

     ۲-۵. چاه نردبانی: چاه نردبانی بطوریکه از نام آن بر می آید بصورت پلکانی به منطقه ای ورود پیدا می کرده، که در اینجا چندین مسیر خاکبرداری شده در حد سکونتگاه های مقنیانی که کار در آورن قنات را انجام می دادند. بعد مسافت، محدود بودن امکانات تأکید بر سرعت پیشرفت کار طاقت فرسای حفر چاه های میله ای و کوره قنات، آنها را وادار می نموده، که در مجاورت محل کارشان اسکان داده شوند. 

     ۳-۵.  بخش اول قنات یعنی از فاصله مظهر قنات تا چاه نردبانی: همانطوریکه اشاره شد همه چاه های میله ای در اثر گذر زمان مسئله دار و علاوه بر این ته نشست های موادی که آب کوره قنات حمل می نموده، سرتاسر مسیر کوره قنات را سمنته و پیشرفت سمنته شدن تا آنجا در این قنات انجام شده، که از خیلی از نقاط کوره آب قادر به جریان نبوده و آبدهی چنین قنات با عظمت و با ارزشی را به ده تا پانزده لیتر در ثانیه رسانده است. 

جناب آقای حمید خان حمزه ای که از سهامداران این قنات بوده پس از بازنشستگی از مدیریت بانک ملت، با توجه ویژه ای که به احیاء و مرمت این قنات داشته، تشکیل تیمی فنی مجهز به امکانات روز (جرثقیل- پیکور- بالابر و …و…) کار احیاء و مرمت بخش اول را آغاز نموده و با تلاشهای شبانه روزی و مستمر همچون مبتکران و پیشینیان احداث کننده قنات، تمامی ته نشست های مسیر کوره قنات را تخریب و در سخت ترین شرایط از عمق کوره قنات به سطح زمین منتقل می نمایند. عملکرد انجام شده برای احیاء بازسازی قنوات بعنوان کار بدیع و الگوئی به شمار می رود. امید است که با برنامه ریزی و بازدید از این کار کیفی ذوق و شوق تلاش برای احیاء قنوات در انسانهای قابل، احیاء گردد. نیز امید است که با تشویق چنین شخصیت هائی توسط مسئولین شهری، استانی، کشوری، کار قنات داری معنی و مفهوم واقعی  خود را پیدا کند. لازم به یادآوری است که ارزش امور اجرائی انجام شده که آبدهی قنات را به هفتاد و پنج لیتر در ثانیه و توسعه کشت و کار را از ۴۰ هکتار به ۲۰۰ هکتار افزایش داده، در حد سه میلیارد تومان برآورد می گردد. 

     ۶- اعتبار مورد نیاز: بصورتیکه در بخش های مختلف قنات تحلیل  و مورد بررسی قرار گرفت، برای به روز نمودن قنات موجود و افزایش آبدهی آن به دویست لیتر در ثانیه مبلغ پنج میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز و بایستی کار ثبت ملی آن در دستور کار فوری قرار داده شود. لازم به یادآوری است که نماینده های محترم حق آبه بران اعلام آمادگی می نمایند که در صورت احیاء و بازسازی قنات، حاضر به همکاری برای تأمین آب شرب ارزوئیه طبق قرارداد و توافقنامه با همه حق آبه بران هستند. 

Email
چاپ
آخرین اخبار