یادداشتی از بیژن اشتری
سی سال پیش در چنین روزی، اتحاد شوروی رسماً فروپاشی خود را اعلام کرد. ثمرهٔ این فروپاشی، ایجاد پانزده کشور مستقل بود. نظام‌های سیاسی به شیوه‌های گوناگون فرو می‌پاشند. شیوهٔ فروپاشی شوروی از درون بود، هر چند عامل خارجی به صورت غیرمستقیم اثر گذار بود.
دلایل فروپاشی را می‌توانم فهرست وار برایتان ذکر کنم:
۱- سوق یافتن بخش اعظم بودجه و منابع کشور به سمت تولیدات نظامی و برنامه‌های فضایی و غفلت از تأمین نیازهای ضروری مردم از قبیل غذا، مسکن و غیره.
۲- صرف بودجه‌های هنگفت برای ادامهٔ جنگ افغانستان و حفظ پایگاه‌های نظامی در کشورهای اقماری و کمک‌های بلاعوض اقتصادی به کشورهای کمونیستی در اروپا و سایر نقاط جهان که در مجموع منجر به ضعف شدید اقتصادی کشور و رشد نارضایتی در بین مردم شد.
۳- سربرآوردن قشر فاسدی از سیاستمداران که جز حفظ مناصب و امتیازات مادی انحصاری‌شان به چیز دیگری فکر نمی‌کردند.
۴- فرسودگی ایدئولوژی حکومتی و بی‌اثر شدن ماشین پروپاگاندا به مرور زمان.
۵- نفی اقدامات اصلاحی از سوی نظامیان و هستهٔ سخت قدرت. گورباچف و یاران اصلاح طلبش تلاش زیادی کردند که با انجام اصلاحات سیاسی و اقتصادی نظام را از فروپاشی نجات دهند اما سران ارتش و اعضای گارد قدیم حاضر به پذیرش این اصلاحات نشدند و بر روش‌های سرکوبگرانهٔ پیشین اصرار ورزیدند.
۶- شکاف بین حکومت و مردم به حدی عمیق شد که اعتماد متقابل بین مردم و حکومت کاملاً از بین رفت. این وضعیت منجر به حالت انقلابی شد، به طوری که نه حاکمان می‌توانستند مثل سابق حکومت کنند نه مردم می‌خواستند مثل سابق از حکومت فرمان ببرند.
۷- بی اثر شدن ماشین سرکوب به نحوی که هزینهٔ سرکوب برای حکومت بسیار بیشتر از هزینهٔ تحمل اعتراضات عمومی شده بود.
