نویسنده: دکتر سعید مسیحا – استاد دانشگاه
بیشتر آبهای باران، برف و نزولات آسمانی وارد دریاهای شور شده و غیرقابل استفاده می‌شوند. طرح بنده این است که در نقطه ورود رودخانه‌ها به دریای شور بتوانیم با فرآیندی این نزولات آسمانی را پیش از ورود به دریا استحصال و مورد استفاده قرار دهیم. بنیاد طرح بر دو اصل استوار است: نخست، عدم تأثیر معنادار رودخانه‌های ایران (با حجم آبدهی کمتر از پنج درصد به دریا) بر حجم دریای خزر (رود ولگا در میان رودهای سرازیر به خزر تأمین‌‌کننده حیاتی آب دریای خزر است) و دوم اینکه استحصال آب رودخانه‌های حتی با آب کم، بنا به ضرب‌المثل معروف《قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود》که در صورت مدیریت درست آن حاوی دریایی آب شیرین خواهند بود.
سطح دریای خزر حدود ۲۸ متر پایین‌تر از سطح دریاها آزاد می‌باشد، (سطح دریای خزر منفی ۲۸ متر می‌باشد)، و سرازیر نشدن آبهای رودخانه‌ها جز ولگا به دریای خزر هیچ تأثیر منفی در پایین رفتن سطح آب دریای خزر ندارد. علت آن را توضیح می‌دهیم: “بخشی از رود عظیم ولگا توسط کانالی امکان اتصال به دریای خزر را پیدا کرده است که در صورت باز بودن دائمی این اتصال ظرف مدت کوتاهی به دلیل اختلاف سطح آب بین رود و دریا (۲۸ متر) دریا چنان بالا می‌آید که بخش زیادی از شهرهای ساحلی کشورهای مجاور همانند ایران و جمهوری‌های آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان و خود روسیه نیز زیر آب می‌روند. می‌توانیم در نظر بگیریم که شهرهای ساحلی خزر به علاوه جزایر در معرض خطر آب گرفتگی و غرق‌شدن قرار دارند. پس حفظ این اختلاف سطح ۲۸ متری حیاتی می‌باشد.” در کنار دریای خزر صدها رودخانه کوچک و بزرگ وجود دارد که اکثرا در تمام فصول سال جاری هستند و به دریای خزر ریخته غیرقابل استفاده می‌شوند. رودخانه‌های مهمی که از کوه‌های البرز فلات ایران به دریاچه خزر می‌ریزند، عبارتند از:
رودخانه چالوس، رود اترک، رود گرگان، رود آستارا، سپیدرود (۵۳٪ دبی)، تجن، بابل‌رود و گرگان‌رود، پل‌رود، هراز، تالار و ..
شماری از رودخانه‌های دیگر نیز در هر منطقه به دریاچه سرازیر می‌شوند که با نام‌های محلی نامگذاری شده‌اند. گزارش‌هایی علمی می‌گوید مساحت حوضه آبریز دریای خزر بیش از ۱۷۲۱۲۲/۲۵ کیلومتر مربع یعنی حدود ده درصد مساحت کل کشور است.
طرح جمع آوری و انبار کردن آب رودخانه‌ها بدین صورت است که تمام رودخانه‌هایی که آب قابل ملاحظه ای دارند درست پیش از ورود به دریا مورد استفاده قرار خواهد گرفت. در آخرین فاصله ۱۵۰ الی ۲۵۰ متری از دریا، مخزن‌های ذخیره آب در زیرزمین تعبیه می‌گردد تا آب رودخانه‌ها به جای دریا به این مخازن وارد شود و این مخزن‌ها نسبت به حجم آب رودخانه‌ها می‌تواند در ابعاد دویست الی صدهزار متر مکعبی احداث گردد و برای تصفیه اولیه آب قبل از ورود به مخازن بزرگ بتونی (ساخته شده از بتون‌های از پیش ساخته همانند بلوک‌های به کار رفته در مرز ایران و ترکیه) مخازن کوچک‌تر ۱۰ تا ۵۰ متر مکعبی قرار داده می‌شود که این مخازن فرعی قسمتی از رسوبات رودخانه‌ای را می‌گیرد که در زمان‌های مناسب از گل و لای و رسوبات و … تخلیه می‌گردد.
مخازن بزرگ اصلی بتونی باید شرایط ذیل را داشته باشند:
اول، در سطح اولیه زمین و نه عمق بیشتر قرار دارند.
دوم، سرپوشیده می‌باشند.
سوم، زیر هر کدام از مخازن بتونی درست در پایین‌ترین نقطه مخزن‌ها، دریچه‌هایی بالا رونده تعبیه می‌گردند تا در هنگام پر شدن آب مخزن‌ها این دریچه‌های بالا رونده باز شوند که آب مخزن در همان مسیر قبلی رودخانه به دریا سرازیر شوند. این فرایند دو فایده دارد: نخست، یک سری از رسوبات داخل مخازن به وسیله این دریچه‌ها به طرف دریا سرازیر و با سرعتی که دارند رسوب گیری انجام می‌گیرد. دوم، در صورت پر شدن مخازن که توسط دستگاه‌هایی قابل تشخیص است، اضافه آب مخزن به سمت کانال رودخانه سرازیر می‌شود.
آبهای استحصال‌شده دو کاربرد مهم دارد که پس از پمپاژ آن انجام می‌گیرد: یکی جهت مصرف کشاورزی و دیگری در منازل پس از انجام تصفیه بیشتر جهت استاندارد سازی آب. اجرای این طرح در خلیج فارس نیز مقرون به صرفه خواهد بود و در بلندمدت، هزینه‌های کمتری نسبت به فرآیند صِرف شیرین کردن آب، تحمیل خواهد کرد. انتظار توجه به کلیت طرح از سوی وزارت نیرو و شرکت‌های وابسته یا خصوصی می‌رود. در صورت مقبولیت اولیه طرح تفصیلی ارائه خواهد شد.
