نویسنده: مهندس حسن اشرف گنجوئی- کارشناس رسمی و محقق امور آب
هر ساله همایش سنگرسازان بی سنگر در استان کرمان برگزار می گردد. از آنجائیکه سالهای ۶۱ و ۶۲ در استان ایلام به عنوان مسئول ستاد بازسازی و نوسازی کشاورزی مناطق جنگلی ایلام بصورت داوطلبانه خدمت می کردم. با امکانات ویژه مکانیزه یعنی دهها دستگاه بولدوزر، لودر، گریدر، کامیون، تراکتور و پرسنلی در حد دویست نفر در حوالی امامزاده عباس جاده ابوقریب مستقر و در خدمت جبهه و جنگ به گواهی فرماندهان نظامی، سیاسی، بخشداریها و فرمانداریهای محلی همراه با تشویق نامه های عدیده آنها با این مسئولیت و امکانات مطرح شده، در اولین قدم به فکر راه اندازی منابع آبی مناطق جنگی افتادم. در این منطقه هفتاد و پنج فقره چاه عمیق حفاری شده بود که با هفتاد و پنج دستگاه موتور پمپ آب پمپاژ و مالکان آنها قبل از وقوع جنگ از آنها برای باغکاری، زراعت و پرورش دام استفاده مینمودند. در زمان جنگ عراقیها، موتور پمپها را منفجر و باغها را به آتش کشیده بودند. با هماهنگیهای انجام شده با مسئولین بازسازی استان ایلام، تمامی موتورپمپ ها تعویض و راه اندازی و برای آنها مشاع هائی از ساکنان همان مناطق تشکیل گردید. مسئله انتقال آب از محل موتور پمپ تا مزارع را با برنامه ریزی و ساخت یک و نیم کیلومتر کانال زیر سازی و مدرن برای هر چاه تلمبه حل نمودیم، با وجود سنگرها و خاکریزها در سطح چهل و پنج کیلومتر مربع محدوده کاری منطقه نیاز به تسطیح داشت که اینکار هم با مدیریت صحیح به انجام رسید. تسطیح مهندسی بخشی از اراضی چاه تلمبه ها نیز اهمیت و ضرورت داشت که به خوبی و با همانگی مشاع ها پیش بردیم. بادهای گرمی که خاص مناطق دشت عباس و دهلران بود اغلب مشکلات پیچیده ای را برای اهالی و سکنه روستاها ایجاد می نمودند که مصمم به نهال کاری در جهت عمود بر وزش باد و به فرم بادشکن شدیم، این ردیف کاریها که با رعایت کلیه اصول مهندسی بود پس از گذشت سه سال نقش تعیین کننده ای را در شکستن سرعت باد منطقه ایفا مینمود، آماده سازی و کشت و کار چندین هکتار هندوانه و برداشت آنها به صورت صلواتی برای ارگانهایی که در منطقه کار می کردند، شور و شوق وصف ناپذیری ایجاد مینمود. کشت و کار اولیه منطقه پس از آزاد شدن از عراق، همراه با ماهواره ای شدن فعالیتها، تلاشها، جهان را شگفت زده نمود که با چنین سرعتی پس از آزاد شدن، مناطق زیر کشت برده شده اند.
حال و هوای خدمت در جبهه به من این اجازه را داد که مختصر نقدی را مطرح نمایم. بواسطه روحیه ای که در مناطق جنگی شکل میگرفت و داشتن تعصب در ارتباط با امور اجرائی هر ساله در همایش سنگر سازان بی سنگر کرمان شرکت نموده، خدمات، فعالیتها و کارهایی را که مسئولین و گردانندگان امور در مناطق جنگی در آن سالها انجام داده اند، شنیده و با پوست و گوشت و استخوان لمس نموده ام، آنها اگر سنگر نداشتند برای رزمندگان سنگر ساز بوده اند و با تلاشها، فعالیتها و درک از منطقه و موقعیتها, پل هایی میساختند، راهنمائی میکردند، سنگرهایی می ساختند که وسیله پیروزی رزمندگان در جبهه ها بود و به همین علت هم اینطور معنی شدند، که سنگر سازان بی سنگر هستند. بالاخره جنگ به اتمام رسیده و همه نام آوران کرمانی عازم استان کرمان شدند. از سوئی بر اساس سیاستهای کل نظام و اهمیت امنیت غذائی ادغام دو وزارتخانه کشاورزی و جهاد با عنوان جدید وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۳۷۹جهت توسعه و آبادانی روستا و رفع محرومیت و فقر از چهره روستاها و توزیع عادلانه اعتبارات شکل گرفت. استانی که وسیعترین استان کشور، با تنوع آب و هوایی ویژه، استعدادهای خارق العاده، معادن، منابع آبی ارزنده، و همزمان نیازهای ویژه که رسیدن به آنها در گرو مبارزه و یا جنگ با پدیده های: خشکسالی، کمبود و بحران آب، حفر چاه های غیر مجاز، مسئله کوچ و این قبیل پارامترهای در خود نهفته بود. هر سال که در همایش شرکت می نمودم با توجه به تنگناها و مشکلاتی که در ارتباط با موارد مطروحه نقش سنگرسازان بی سنگر را مرور می کردم، جواب درستی نداشتم که خودم رو قانع نمایم. مگر میشود که افرادی که سنگرساز بی سنگر در مناطق جنگی و در زمان جنگ ایران و عراق بوده، زندگیشان با تحول، ساختن، مبارزه با دشمن شکل گرفته، پس از اتمام جنگ و برگشتن به شهر و دیار آباء و اجدادی، شئونات و شخصیتهای شکل گرفته را کنار گذاشته و با شخصیتی جدید در زادگاه خود، کار کنند؟ مگر نه اینکه بخش کشاورزی و زیر بخشهای مربوطه به دلیل داشتن ظرفیتهای بالقوه میتواند به عنوان یک بخش مولد و اولویت دار بدون وابستگی خارجی صف شکن تولید و اشتغال و توسعه پایدار در مقایسه با سایر بخش های اقتصادی باشد؟ قبل از ادغام وزارتین جهاد و کشاورزی و در زمان جنگ تحمیلی, علیرغم همه تنگناها و محدودیتها جامعه روستائی و عشایری نقش بسیار ارزنده ای در پشتیبانی و مدیریت جنگ و توسعه پایدار روستائی و حفظ اشتغال و معیشت به تولی گری دو وزارتخانه جهاد و کشاورزی ایفاء مینمود, بعد از ادغام با روحیه جهادی و تفکر سنگرسازان بی سنگر و با عنایت به ظرفیت نیروی انسانی و منابع مالی فراوان موفق به حفظ روستاها و عوامل پایدار تولید و جلوگیری از مهاجرت بی رویه آنان به شهرها و حاشیه ی شهرها بوده ایم؟ مگر نه اینکه حفر چاه های غیر مجاز در سطح فوق العاده گسترده ی استان کرمان و پمپاژ بی رویه آبهای زیرزمینی از سفرهای آب زیرزمینی و به بن بست کشاندن تأمین آب نسلهای آینده، بر عکس عملکرد نسلهای گذشته که به ما واگذار نموده اند، حائز اهمیت بوده و نیاز به حراست و حفاظت و مبارزه داشته؟ مگر نه اینکه هزینه نمودن اعتبارات بیت المال برای طرح های عمرانی تأمین آب و مهار خشکسالی کاری ارزشمند و مهم بوده است؟
مگر حفاظت و حراست از قنوات استان به عنوان اساسی ترین پارامتر تأمین کننده آب، نیاز به فعالیت و مبارزه با عوامل فساد نداشته؟ مهار آبهای سطحی استان و تغذیه مصنوعی قنوات، چاهها، یا سفره های آب زیرزمینی، توسعه طرحهای آبخیزداری و سدهای خاکی در جهت بهره برداری از جریانات سیلابی، همه و همه روحیه ای در حد سنگر ساز بی سنگر نیاز داشتند تا بتوانیم امور را به نحوی پیش ببریم که نسل های آینده برایمان خرده نگیرند. شرکتهای مهندس مشاور غیر بومی که در استان کرمان پایگاه پیدا کرده و به کار مطالعه و طراحی و ساختمان سدهای خاکی مشغول شده و می شوند، وقتیکه ماحصل کارشان در سد خاکی گروه راین با هزینه بیش از چهار و نیم میلیارد تومان در سالهای ۹۱ و ۹۲ در می آید، یعنی بعد از آبگیری با شکست و تخلیه سریع آبهای ذخیره شده از مخزن، خانه و کاشانه همراه با زراعت و باغکاری روستائیان و راههای روستائی را تخریب می نماید. با تحمیل هزینه های ششصد و هفتصد میلیون تومانی پرده آببند، سرریز نیلوفری برای سدخاکی گیتری طراحی و اجرا نموده، سد خاکی را با هزینه های پنج میلیارد تومانی در سال های ۹۰ و۹۱ به پایان می رسانند که تا امروز بواسطه داشتن نقص فنی حتی برای یکدفعه هم آبگیری نشده است. بند انحرافی بتنی بر روی رودخانه اندوهجرد مطالعه و با هزینه های بیش از ۱/۶ میلیارد تومانی در دهه ۸۰-۹۰ به پایان میرسد. بطوریکه نقش آن فقط انتقال آب پایه و یا دائمی حوزه آبریز است، برای انحراف سیلاب های فصلی بیش از ششصد کیلومتر مربع وسعت حوزه آبریز که سراسر منتهی الیه آن رشته کوههای جوشان، سعدآباد، گلباف قرار دارند و هدایت سیلابها به سیستم پخش سیلابی که با نفوذ آب چاهها و قنوات و یا بطور کلی سفره های آب زیرزمینی اندوهجرد را تغذیه نمایند، هیچگونه تمهیداتی در نظر گرفته نشده است. در چهار فرسخ بند انحرافی ساخته می شود که فقط سیلابها را به سیستم پخش سیلاب شهداد هدایت می نماید. انتقال آب پایه معضلات خاص خود را دارد. در دره حسین آباد راین بجای بهاء دادن به آبهای سطحی و ذخیره سازی با ساختمان سد خاکی در فاصله دویست متری بند انحرافی با بیش از چهار میلیارد تومان هزینه ساخته می شود. بند انحرافی جوشان و مجموعه طرحها و کارهای شرکت سهامی آب منطقه ای کرمان عوامل بحران ساز مسبب بحران کمبود آب و خشکسالی استان کرمان هستند. نقش سنگر سازان بی سنگر از پروسه زمانی دو دهه گذشته چه بوده است؟ اگر با توانمندیها، ابتکارات و کارائی در جبهه و جنگ تطبیق دهیم، از بعد از خاتمه جنگ تا کنون کوچکترین مشکلی، در ارتباط با مسائل آبی استان نباید مشاهده میکردیم. به عبارت دیگر اگر آنها در هر همایش سالانه به غیر از طرح عملکرد زمان جنگ عملکرد سالانه خود را هم در استان مرور مینمودند و برای موانع راهکار پیدا می کردند، به جد می توانم اظهار نظر کارشناسی نمایم که امروزه بحران آب در استان کرمان نداشتیم. مرور و بررسی کارشناسی از تمامی طرحهای آب و خاک اجرا شده در استان کرمان نشان میدهد که مسئولین استان با ویژگیهایی که در شأن سنگرسازان بی سنگر باشد، به آینده طرح ها و کارهای اجرائی فکر نکرده اند و دقیقاً همین پارامتر بوده که نقش تعیین کننده ای در بحران آب فعلی کرمان داشته است. در اینجا سوالات ذیل مطرح می گردد:
۱- آیا ما توانسته ایم خدمات سنگرساز بی سنگر را در مناطق جنگی جمع بندی و تحلیل و یا به صورت کتابی درآوریم که برای نسل های آینده مثمر ثمر و مفید باشد؟
۲- آیا ما توانسته ایم تجارب و ارزش هایی را که سبب موفقیت های مستمر در مناطق جنگی به عنوان سنگر ساز بی سنگر شده ایم جمع بندی و تحلیل نماییم؟
۳- دست اندرکاران سنگرساز بی سنگر کرمانی پس از خاتمه جنگ دیدگاه های تجربه شده در مناطق جنگی را که در رویاروئی کار با دشمن بدست آوردند، آیا از آنها در استان کرمان، بعد از اتمام جنگ تا کنون بکار گرفته اند؟
۴- به نظر سنگر سازان بی سنگر معضل حفر چاههای غیر مجاز و غارت تام و تمام آب سفره های زیرزمینی مگر نیاز به برخورد و مبارزه را نداشته است؟ چطور ممکن است که در استانی با داشتن نیروهای کارآزموده با عنوان سنگرسازان بی سنگر، دهها هزار چاه غیر مجاز حفاری و کار تأمین آب را برای همیشه به بن بست بکشانند؟
۵- بهره برداری از آب سفره های زیرزمینی دشتهای شهربابک، خاتون آباد، رفسنجان و همه نقاطی که با حفر چاه آب سفره های زیرزمینی را به طرف کارخانجات و تأسیسات ذوب مس سوق داده اند، مگر نمی طلبید که سنگر سازان بی سنگر ورود، قضاوت، برنامه ریزی و امور را حتی الامکان بر مبنای انصاف پیش می بردند؟ و برای غارتگران منابع آب زیر زمینی حد و حریمی قائل می شدند.
۷- آبهای زیر سطحی شهر کرمان بحرانی است که از عمق چهل متری سطح زمین شهر کرمان تا رسیدن به سطح زمین یعنی دهها سال بی تفاوتی و بی توجهی را همراه داشته، آیا سنگر سازان بی سنگر نمی توانستند یار و یاوری باشند که چنین پدیده شومی تا این حد شکل نگیرد؟ که مسئولین تراز بالای آب منطقه ای کرمان از کوچ شهر حرف بزنند؟
۸-رئیس هیات امنای سنگر سازان بی سنگر استان کرمان در هفته نامه نذیر، سه شنبه ۶/۷/۹۷ فرمودند: متأسفانه امروز بی توجهی به منافع ملی به زخمی کهنه و غیر قابل مداوا تبدیل شده و موجب مشکلات اجتماعی و فسادهای اقتصادی در کشور شده است زیرا نتوانستیم فرهنگ ایثار، از خودگذشتگی، عشق، افتخار خدمت و عشق به کشور را زنده نگهداریم. وی افزود: رزمندگان با ایثار و شهادت پیامهایی به ما دادند و آنان در معنا سیر کردند و هرگز آلوده ظواهر دنیوی نشدند. اما ما در سالهای پس از جنگ نتوانستیم پیام آوران آنان باشیم. سردار کارنما تأکید کرد، تمامی دنیا پس از جنگها از تجربه و توانائی های بالقوه رزمندگان ، جهادگردان و ایثارگران خود بهره مند میشدند و ما نتوانستیم از آن فضای روحانی و تجربه این افراد استفاده کنیم. در مقطعی نتوانستیم از فضای بالقوه رزمندگان و افراد متخصص دفاع مقدس در جهت منافع کشور بهره بریم. بهتر نیست که موضوع شفاف تر تحلیل گردد؟
در جمع بندی نهائی ای کاش سنگر سازان بی سنگر، همانطور که در جبهه ها و جنگ خدمت کردند و حماسه آفریدند معضلات و مشکلات آب و کشاورزی استان کرمان را جمع بندی و همایشها را منحصر به خدمات جبهه و جنگ خلاصه نمی کردند، ضمن اینکه از آنها هر ساله یادآوری می شد، شناخت، ارزیابی، مطالعه و راهکارهای اجرائی، مسائل استان و تلاشهایی که هر سال در جهت حل و فصل نمودن آنها انجام داده و میدهند به نمایش می گذاشتند. شکی نیست که در اینصورت پویایی نسل جوان بهتر شکل می گرفت، در جهت خودسازی، فکر کردن، شناخت مسائل، پیدا کردن راه حل برای مشکلات همه کسانیکه در همایش سنگر سازان بی سنگر شرکت می نمودند قدم برمیداشتند.
